Filips de Goede
Philippe III van Bourgondië (Frans; Philippe le Bon), in de Nederlanden beter bekend als Filps de Goede, geboren in Dijon op 31 juli 1396, overleden te Brugge op15 juni 1467. Hij is een prins van de Bourgondische tak van het Capetiaanse huis Valois. Zoon van de hertog van Bourgondië Jan zonder Vrees en Margaretha van Beieren. Filips de Goede was hertog van Bourgondië en heer van de Bourgondische Nederlanden van 1419 tot 1467.
Hij is een belangrijke figuur aan het einde van de Honderdjarige Oorlog. Hij verbond zich met de koning van Engeland om de moord op zijn vader Jan zonder Vrees te wreken, wat leidde tot de ondertekening van het Verdrag van Troyes in 1420, waardoor Hendrik V de erfgenaam werd van de Kroon van Frankrijk. Dit verdrag werd ondermijnd door het toedoen van Jeanne d'Arc, en eindigde deze alliantie (samenwerking) in 1435 met het Verdrag van Arras, dat Bourgondië en Frankrijk verzoende, terwijl de hertog werd vrijgesteld van het eerbetoon aan Karel VII.
Door een sterk politiek en aanvallend beleid slaagde Filips de Goede erin zijn domein te vergroten. Dit mede door het zoeken van de juiste trouwpartner(s). Voor het eerst, onder zijn voogdij, wordt de regio van de voormalige Nederlanden verenigd met Bourgondië. Het gaat hierbij om het verwerven van de keizerlijke provincies Namen, Henegouwen, Holland en Zeeland en later Brabant, Limburg, Luxemburg en Antwerpen.
Filips de Goede noemde zichzelf "Groothertog van het Westen" en hij was een van de rijkste en machtigste prinsen van zijn tijd, aan het hoofd van een enorme territoriale eenheid (gebied). Het hof van Bourgondië heeft zich, onder zijn beschermheerschap, gevestigd als een toonaangevend artistiek (kunstzinnig) centrum. Bij verschillende gelegenheden gaf Filips de Goede aan dat het zijn wens was om op kruistocht te gaan. Maar dat kwam er nooit van. In 1430 stichtte hij de prestigieuze (belangrijke) ridderorde van het Gulden Vlies.
Jeugd
Zijn jeugd bracht hij (ongetwijfeld) door op het Château de Rouvres bij Dijon, daarna in Parijs waar hij enige tijd aan het hof woonde. Maar het was op het Prinsenhof in Gent dat hij het grootste deel van zijn jeugd doorbracht. Hij maakte zich vertrouwd met de omgangsvormen en de taal van zijn Diets- onderdanen, en had bovendien Vlaamse leermeesters. Aan de andere kant was hij niet zo goed in Duits en Latijn, en het was vooral via boeken dat hij Frans ontdekte. Op zevenjarige leeftijd verloofde zijn grootvader Filips de Stoute hem met zijn één jaar oudere nicht Michelle van Frankrijk (1395-1422), dochter van koning Karel VI en koningin Isabella van Beieren. Ze trouwden in 1409 (op dertien en veertienjarige leeftijd) en kregen een dochter, Agnès de Bourgogne, die op jonge leeftijd stierf.
Op zijn vijftiende gaf zijn vader Jan zonder Vrees hem de regering van Vlaanderen en Artois. Aan de vooravond van de Slag bij Agincourt ( 1415 ) wilde de jonge negentienjarige prins zich bij zijn ooms voegen, maar zijn vader en zijn adviseurs weerhielden hem daarvan.
Hertog van Bourgondië
Filips de Goede wordt hertog van Bourgondië op 10 september 1419, bij de dood van zijn vader, Jan zonder Vrees, vermoord op de Montereau-brug door een lid van de troepen van de Dauphin (prins) Karel (de toekomstige koning Karel VII van Frankrijk). Filips besluit het werk van Jan zonder Vrees voort te zetten om de moord op zijn vader te wreken. Dit doet hij onder andere door een alliantie (verbond) met Engeland aan te gaan tegen de Dauphin van Frankrijk met de hulp van koning Hendrik V van Engeland. De hertog van Bourgondië Filips de Goede, koning Karel VI van Frankrijk (die lijdt aan ernstige waanzin) en koning Hendrik V van Engeland vormen een drievoudige alliantie tegen de Dauphin (de toekomstige Karel VII). Zijn echtheid als prins wordt overigens door het drietal in twijfel getrokken (hij zou zijn geboren uit een affaire van zijn moeder, Isabella van Beieren, met Lodewijk van Orleans, broer van de koning van Frankrijk Karel VI. Lodewijk werd vermoord op bevel van Jan zonder Vrees in 1407. Alle drie ondertekenen het Verdrag van Troyes op 21 mei 1420, in de kathedraal van Troyes. Op 2 juni, in overeenstemming met dit verdrag en in dezelfde kathedraal, trouwt Hendrik V van Engeland met Catherine de Valois, de dochter van Karel VI van Frankrijk en Isabella van Beieren en zus van Michelle van Frankrijk, de echtgenote van Filips de Goede. Men is het erover eens dat na de dood van Karel VI van Frankrijk, Hendrik V van Engeland koning van Frankrijk wordt door zijn huwelijk met de enige wettige erfgenaam van de troon van Frankrijk; de koning van Engeland oefent het staats- en bestuursrecht van regent van het koninkrijk uit en beperkt zich tot het bevestigen aan Filips de Goede, als ondertekenaar van het verdrag, de steden van de Somme (in het bijzonder de kastelen van Péronne, Roye en Montdidier) die garant stonden voor de bruidsschat van Michelle van Frankrijk, de toenmalige en eerste echtgenote van Filips de Goede.
Filips de Goede belegerde Montereau met de hulp van Henry V van Engeland, groef het lijk van zijn vader op (Jan zonder Vrees, vermoord tijdens een ontmoeting met de Fransen op de Montereau-brug), en liet hem begraven in het Charterhouse van Champmol van Dijon, met zijn grootvader, de vroegere hertog van Bourgondië Filips de Stoute. Als vazal van Frankrijk vraagt Filips de Goede vervolgens voor de rechtbank om schadevergoeding voor de moord op zijn vader. Kanselier Nicolas Rolin pleit voor Filips de Goede, maar Hendrik V van Engeland weigert de moordenaars te bestraffen en verraadt daarmee de belofte die in Rouen is gedaan.
Alliantie met Engeland
Op 31 augustus 1422, sterft Hendrik V van Engeland. Voordat hij sterft vraagt zijn broer, de hertog van Bedford, om het regentschap van zijn opvolger Hendrik VI van Engeland (die dan nog geen één jaar oud is), toe te vertrouwen aan de hertog van Bourgondië Filips de Goede, maar het gebruik ervan te weigeren.
Op 1 september 1422, wordt Hendrik VI van Engeland koning van Engeland op de leeftijd van tien maanden. In afwachting van zijn meerjarigheid wordt zijn oom van vaderskant, de hertog van Bedford, zelf regent van het Koninkrijk Engeland. Op 21 oktober 1422, sterft de koning van Frankrijk Karel VI op zijn beurt. Hendrik VI van Engeland, één jaar oud, werd dan dus koning van Frankrijk, onder de voorwaarden van het Verdrag van Troyes. De hertog van Bedford wordt dan ook regent van het koninkrijk Frankrijk. De Dauphin Karel van Frankrijk (de toekomstige koning Karel VII van Frankrijk) wordt van de troon verwijderd.
Deze situatie markeert het begin van de tweede fase van de Honderdjarige Oorlog tussen Frankrijk en Engeland. De alliantie tussen Bourgondië en Engeland werd versterkt in 1423 toen de hertog van Bedford, Jan van Lancaster, trouwde met Anne van Bourgondië, dochter van de hertog van Bourgondië Jan zonder Vrees en zus van Filips de Goede.
Deze Anglo-Bourgondische toenadering leidde niet noodzakelijk tot het met elkaar eens zijn van beide kampen of partijen: bepaalde Engelse prinsen (met name de hertog van Gloucester, de graven van Suffolk en Salisbury) zouden zelfs, van 1424 tot 1426, een complot hebben gehad om het leven te nemen van de hertog van Bourgondië.
Ontstaan van de Bourgondische Nederlanden
Bij het overlijden van Jan IV van Brabant,17 april 1427, wordt echtgenoot Jacoba van Beieren Gravin van Henegouwen, Zeeland, Holland en Vrouwe van Friesland. Filips de Goede profiteerde van de situatie om te worden toevertrouwd aan de regering van het graafschap Henegouwen als erfgenaam van Jacoba (Jacoba was een nicht van Filips de Goede, haar moeder is Margaretha van Bourgondië, dochter van Filips de Goede en vrouw van Willem VI van Beieren) en legde de eed af te Ste.-Waudru de Mons: de hertog van Bourgondië wordt in de akten uit deze periode vermeld als "erfgenaam (of hoir) van het graafschap Henegouwen". Jacoba van Beieren, is vanaf dit jaar (1427), de laatste “autonome” (zelfregerende) gravin. Zij wordt gedwongen om, stapsgewijs, het graafschap Henegouwen en haar andere bezittingen over te dragen aan haar neef Filips de Goede, hertog van Bourgondië tot de Vrede van Delft, uit 1428. In de akten wordt vastgelegd dat:
- Jacoba Filips de Goede erkent als “ruwaert” (normaal gesproken functionaris die namens de landsheer een stad of gewest bestuurde).In dit geval wordt hij voogd en erfgenaam van haar landgoederen, indien zij zou overlijden zonder nakomelingen;
- Ze verbindt zich ertoe geen legers op te richten;
- Ze verbindt zich ertoe zijn land niet te verlaten;
- Ze verbindt zich ertoe niet te trouwen zonder zijn toestemming.
In 1429, bij de dood van markies Jan III van Namen, nam Filips de Goede bezit van het graafschap Namen, in de Zuidelijke Nederlanden, dat de markies hem in 1421 als lijfrente had verkocht voor 132.000 gouden kronen met vruchtgebruik tot aan zijn dood.
Op 4 oktober 1430, wordt Filips de Goede hertog van Brabant, Lothier (Lotharingen), Limburg en markies van het Heilige Rijk, in opvolging van Filips de Saint-Pol.
Filips wordt graaf van Henegouwen, Holland, Zeeland en heer van Friesland na het "verraad" en kort voor de dood van Jacoba van Beieren. Deze behield nog korte tijd enkel de titel van “Gravin van Ostrevant” (Henegouwen), met het bijhorende inkomen. De gebieden worden kort daarna officieel herenigd in 1433, met de andere Bourgondische bezittingen van het Noorden (Artois, Brabant, Limburg , Vlaanderen, Namen, Luxemburg): ze vallen voortaan onder de benaming Bourgondische Nederlanden.
Eindelijk, in 1443, stelt de dood van de tante van Filips de Goede, de hertogin Élisabeth de Goerlitz van Luxemburg, de hertog in staat het hertogdom Luxemburg in bezit te nemen.
Bourgondië in de honderdjarige oorlog
De 29 april 1429, arriveert Jeanne d'Arc in Orléans. Ze slaagt erin om, door haar godsdienstige ijver, de troepen en krijgsheren van de koning van Frankrijk, Karel VII, aan te WAKKEREN. Ze dwong eerst de hertog van Bedford (regent van het koninkrijk Frankrijk in naam van Hendrik VI van Engeland) en zijn troepen om het beleg van de stad op te heffen in de nacht van 7 op 8 mei 1429. Op 17 juli 1429, begeleidt Jeanne d'Arc de militair Karel VII, door het hertogdom Bourgondië over te steken naar de kathedraal van Reims, waar Karel VII door de hertog-aartsbisschop van Reims Regnault de Chartres tot koning van Frankrijk wordt gekroond. Hoewel de eerste edele van Frankrijk, Filips de Goede, die duidelijk had gewerkt zodat de kroon van Frankrijk niet aan Karel VII maar aan zijn rivaal Hendrik VI van Engeland viel, opvallend afwezig is bij deze gebeurtenis. Jeanne d'Arc stuurt hem op de dag van de kroning een brief met het verzoek om vrede.
Op 23 mei 1430, belegeren de Bourgondische troepen van de graaf Jean II van Luxemburg-Ligny en van de graaf van Guise Compiègne, de stad welke Jeanne d'Arc probeert te verdedigen. Tijdens een uitstapje nemen de Bourgondiërs haar gevangen en levert Filips de Goede haar uit aan de hertog van Bedford, regent van Frankrijk en Engeland, voor een bedrag van 10.000 pond. Deze vertrouwt haar vervolgens toe aan een medewerker van de Engelsen, de bisschop van Beauvais Pierre Cauchon, die Jeanne d'Arc beschuldigt van christelijke ketterij. Op 30 mei 1431, werd Jeanne d'Arc, na te zijn berecht door een kerkelijke rechtbank voorgezeten door Cauchon, tot de brandstapel veroordeelt en levend verbrand in het Place du Vieux-Marché in Rouen.
Op 16 december 1431, eist Henry VI van Engeland, de troon van Frankrijk op via zijn moeder, Catherine de Valois, en wordt op zijn beurt gekroond tot koning van Frankrijk op de Notre-Dame kathedraal in Parijs, op de leeftijd van tien jaar: Frankrijk heeft dan twee koningen.
In 1435 begonnen in Arras discussies over het einde van de Honderdjarige Oorlog en het herstel van de vrede tussen Frankrijk en Engeland. De koningen van Engeland, Portugal, Polen, Sicilië, Schotland, hertog Filips de Goede en zijn vrouw Isabelle van Portugal zijn aanwezig. Kanselier Nicolas Rolin, oprichter van de Hospices de Beaune, is de 'ziel' en het brein van deze onderhandelingen. De Engelsen weigeren de nietigverklaring van het Verdrag van Troyes en stoppen met de onderhandelingen. De Vrede van Arras is ondertekend op 20 september 1435. Karel VII maakt de moord op Jan zonder Vrees goed en zweert de schuldigen te straffen, wat overigens niet zal gebeuren. Het bevestigt de gebieden die Filips de Goede sinds 1418 veroverde. De hertog van Bourgondië verkrijgt ook, op persoonlijke basis, de verbreking van de vazallenband die hem aan de koning van Frankrijk verbonden had.
De Engelsen, woedend op hun oude bondgenoot, bedreigen Filips de Goede. In ruil daarvoor stuurde hij troepen om de Fransen te helpen Parijs te heroveren en probeerde hij tevergeefs Calais te heroveren. Na deze gebeurtenissen richtte de hertog van Bourgondië zich op de ontwikkeling en het bestuur van zijn staten en zijn troepen namen zelden deel aan de oorlog.
Laatste jaren en dood
In 1437 brak in Brugge een opstand uit tegen Filips de Goede. Hij stierf er bijna, maar bracht uiteindelijk de stad tot rust met de hulp van Gent en Ieper. In 1439 ondertekende Filips de Vrede van Gravelines met Hendrik VI van Engeland, waardoor de handel tussen het eilandenrijk en Vlaanderen kon worden hervat. Dit was vooral voor de leveringen van wol belangrijk. Hiervan werd in Vlaanderen het zogeheten laken van gemaakt. In 1453 was het de beurt aan de Gentenaars om in opstand te komen; ze worden verpletterd in Gavere.
Filips de Goede van Bourgondië is nu de machtigste prins van het christendom en de Bourgondische staat op het hoogtepunt van zijn macht.
De 17 februari 1454 geeft Filips het enorme Fazant-banket in Lille, waar hij de edelen ertoe probeert te bewegen aan een kruistocht mee te gaan doen. Je zou het een PR (Public Relation) stunt kunnen noemen. Hij wil de kruistocht organiseren omdat Turken het jaar daarvoor Constantinopel (het tegenwoordige Istanboel) hebben veroverd.
Begin september 1456, de Dauphin Lodewijk (de toekomstige Lodewijk XI van Frankrijk) vlucht naar Bourgondië om daar te schuilen voor de woede van zijn vader. Hij sloot zich aan bij Brussel waar Filips de Goede zijn hofhouding hield, in het kasteel van de hertogen van Brabant, om er bescherming te zoeken. Op 15 oktober 1456, krijgt Dauphin Lodewijk het asiel van Filips die hem als woonplek het kleine kasteel van Genappe, 20 km van Brussel, toewijst, evenals een jaarlijks pensioen van 36.000 en vervolgens 48.000 pond.
In Genappe wordt een kind geboren dat niet lang meer zal leven en wordt begraven in de kerk van Hal, ten zuiden van Brussel. Bijtend en waarschuwend commentaar van de vader van de Dauphin; Karel VII: "Mijn neef uit Bourgondië heeft onderdak gegeven aan een vos die op een dag zijn kippen zal verslinden". Deze uitspraak zal inderdaad voor de Bourgondiërs waarheid worden (zie Karel de Stoute). De Dauphin van Frankrijk zal in Genappe blijven tot de dood van zijn vader op 25 juli 1461.
Op 15 juni 1467 sterft Filips de Goede in Brugge op 71-jarige leeftijd. Zijn zoon Karel de Stoute erft het hertogdom Bourgondië, net als alle andere Bourgondische titels en koninkrijkjes van zijn vader, en wordt zo de nieuwe vorst van de Bourgondische staat.
Huwlijken
Filips de Goede trouwt drie keer:
- In juni 1409, op dertienjarige leeftijd, was hij getrouwd met Michelle de Valois, toen 14 jaar oud. Zij is de dochter van koning Karel VI van Frankrijk. Deze eerste vrouw stierf op 8 juli 1422 in Gent, op zesentwintigjarige leeftijd.
- De 30 november 1424, in Moulins-Engilbert, hertrouwt Filips de Goede met Bonne van Artesië, dochter van graaf Filips van Artesië. Deze tweede vrouw stierf op17 september van het jaar volgend op hun huwelijk. ook zij zal hem geen kinderen geven.
- In Brugge, op 7 januari 1430 trouwt Filips de Goede met zijn derde vrouw Isabella van Portugal (1397 - 1471), de enige overlevende dochter van Koning Jan I van Portugal. Uit dit huwelijk worden drie kinderen geboren, waaronder Karel de Stoute, toekomstige opvolger. Tijdens de enorme festiviteiten (feestelijkheden) die ter gelegenheid van dit huwelijk werden gevierd, richte Filips de Goede de Orde van het Gulden Vlies op.
Kunstliefhebber
Filips de Goede is een groot kunstliefhebber. Denk aan beeldhoudkunst, schilderkunst, muziek en architectuur. Bekende schilders als Jan van Eyck en Rogier van der Weyden werken voor hem.
Titels en kaart eigendommen van Filips de Goede
- Graaf van Charolais als Filips II
- Hertog van Bourgondië als Filips II
- Graaf van Artesië als Filips V
- Paltsgraaf van Bourgondië als Filips V
- Graaf van Vlaanderen als Filips III
- Heer van Mechelen als Filips II
- Markgraaf van Namen als Filips IV
- Hertog van Brabant en hertog van Neder-Lotharingen als Filips II
- Graaf van Henegouwen als Filips I
- Graaf van Holland en Friesland als Filips I
- Graaf van Zeeland als Filips I
- Graaf van Auxerre
- Graaf van Mâcon
- Graaf van Boulogne
- Graaf van Ponthieu
- Hertog van Luxemburg als Filips I