Iridium (element)

Portaal Scheikunde
Chemisch element

Iridium kristal
Naam	Iridium
Latijn
Symbool	Ir
Atoomnummer	77
Soort	Overgangsmetaal
Kleur	Zilverwit
Smeltpunt	2446 ^oC
Kookpunt	4130 ^oC

Iridium is een chemisch element met het symbool Ir en atoomnummer 77 in het Periodiek Systeem van de scheikunde. Een zeer hard, broos, zilverwit overgangsmetaal van de platinagroep.

Voorkomen

Iridium is een van de minst voorkomende elementen in de aardkorst. Platina komt 10 keer meer voor, goud 40 keer en zilver en kwik komen 80 keer meer voor. Tellurium komt ongeveer net zo veel voor als iridium.

Iridium komt relatief vaak voor in meteorieten. Om deze reden gaf de ongewoon hoge hoeveelheid aan iridium in de kleilaag aan de Krijt-Paleogeen-grens aanleiding tot de zogeheten Alvarez-hypothese dat de inslag van een enorm buitenaards voorwerp (meteoriet?) 66 miljoen jaar geleden het uitsterven van dinosaurussen en vele andere soorten veroorzaakte.

Mogelijk is er meer iridium in de kern van de aarde aanwezig. Actieve vulkanen zoals Piton de la Fournaise , op het eiland Réunion, geven namelijk nog steeds iridium vrij.

Iridium komt in de natuur voor als een zuiver element of in natuurlijke legeringen; vooral de iridium-osmium-legeringen, osmiridium (osmiumrijk) en iridosmium (iridiumrijk). Het komt voor in de nikkel en koper afzettingen. Iridium komt bijvoorbeeld in kleine hoeveelheden voor in de mineralen irarsiet en cuproiridsiet.

Iridium in erts of mineraal

Irarsiet

Geschiedenis

De ontdekking van iridium hangt samen met die van platina en de andere metalen van de platinagroep. Platina werd al gebruikt door oude Ethiopiërs en door Zuid-Amerikaanse culturen. Het bevatte altijd een kleine hoeveelheid van de andere metalen uit de platinagroep, waaronder iridium. Platina bereikte Europa als platina ("silverette"), gevonden in de 17e eeuw door de Spaanse veroveraars als Rodrigo de Bastidas in een regio die tegenwoordig bekend staat als het departement Chocó in Colombia. De ontdekking dat dit metaal geen legering van bekende elementen was, maar een duidelijk nieuw element, vond pas in 1748 plaats.

Chemici die platina bestudeerden, losten het op in koningswater (een mengsel van zoutzuur en salpeterzuur) om oplosbare zouten te maken. Ze zagen altijd een kleine hoeveelheid van een donker, onoplosbaar residu (goedje). In 1803 analyseerde (onderzocht) de Britse wetenschapper Smithson Tennant (1761-1815) het onoplosbare residu en concludeerde dat het nieuwe metalen moest bevatten. Behalve iridium vond hij namelijk ook osmium. Hij noemde iridium naar Iris ( Ἶρις ), de Griekse gevleugelde godin van de regenboog en de boodschapper van de Olympische goden, omdat veel van de zouten die hij verkreeg sterk gekleurd waren. De ontdekking van de nieuwe elementen werd gedocumenteerd in een brief aan de Royal Society op 21 juni 1804.

Gebruik

Hun weerstand tegen boogerosie ("roest") maakt iridiumlegeringen ideaal voor elektrische contacten voor bougies (vonk maker in verbrandingsmotor), en op iridium gebaseerde bougies worden met name gebruikt in de luchtvaart.

Weerstand tegen hitte en corrosie ("roesten") maakt iridium tot een belangrijk legeringsmiddel. Bepaalde onderdelen van vliegtuigmotoren met een lange levensduur zijn gemaakt van een iridiumlegering en een iridium- titanium-legering wordt gebruikt voor diepwaterleidingen vanwege de corrosiebestendigheid.

Apparaten die bestand moeten zijn tegen extreem hoge temperaturen zijn vaak gemaakt van iridium. Zo worden smeltkroezen voor hoge temperaturen gemaakt van iridium.

Het is ook verwerkt in de Platina-iridium standaard-meter.

Iridium-osmium legeringen werden gebruikt in de punten van de vulpen. Het eerste grote gebruik van iridium was in 1834 in penpunten op goud. Het puntmateriaal in moderne vulpennen wordt nog steeds "iridium" genoemd, hoewel er zelden iridium in zit; andere metalen zoals ruthenium, osmium en wolfraam hebben deze plaats ingenomen.

Biologie

Iridium in metaal vorm is niet biologisch belangrijk of gevaarlijk voor de gezondheid. Zoals de meeste metalen kan fijnverdeeld iridiumpoeder gevaarlijk zijn om te gebruiken, omdat het irriterend is en in de lucht kan ontbranden.

Er is heel weinig bekend over de giftigheid van iridiumverbindingen, vooral omdat het zo zelden wordt gebruikt, dat maar weinig mensen ermee in aanraking komen. En chemici die het gebruiken, werken slechts met zeer kleine hoeveelheden.