Kadaster
Het kadaster is een openbaar register van registergoederen, waaronder onroerende zaken, en de daarop gevestigde rechten. Simpel gezegd is het een overheidsdienst die door middel van landmeting kaarten maakt voor de gemeenten, provincie en het rijk waarin eigendommen worden getekend en genoteerd. Tevens wordt de term gebruikt om de dienst aan te duiden die al deze kaarten en metingen beheert. Het kadaster is dan ook de informatiebron voor degenen die gegevens van bepaalde percelen (stukken grond) willen weten. Sinds 2017 valt het kadaster onder het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.
Naam kadaster
De herkomst van de naam kadaster is niet helemaal duidelijk; het woord stamt af van het Latijnse woord catastrum (mand, omheining) of capitastrum (hoofd), dat afstamt van hetzij het Griekse καταστιχον (katastichon), vrij vertaald een Romeinse hoofdelijke belasting gebaseerd op bezit van onroerend goed (land wat je in eigendom hebt).
Geschiedenis
Vóór Napoleon had Nederland nog geen kadaster. Er werden al wel landkaarten gemaakt. Toen Napoleon ook over Nederland regeerde, werden er administratieve diensten opgezet die de bezittingen moesten gaan opmeten, tekenen en beschrijven. Ook omdat er belasting over geheven moest worden. In 1810 en 1811 werd het gehele Nederlandse grondgebied in kaart gebracht, met daarbij een overzicht van gegevens over het soort stuk grond, de eigenaren en de oppervlakte. Het project mislukte echter en de kaarten werden afgekeurd voor gebruik in het kadaster naar Frans model in 1811, omdat deze weinig systematisch waren en onvolledig van opzet. Dit had ook te maken met het feit dat er in Nederland veel te weinig landmeters waren. Daarvoor werden er Franse gevangenen ingezet die de metingen (zogeheten slagen) moesten verrichten. Daar komt ook de uitdrukking "Met de Franse slag" vandaan (iets slordig doen). Toch werden de Franse wetten van kracht over het bezit van grond. Dat bleef ook nog zo toen Nederland (weer) zelfstandig werd onder Koning Willem I.
Tussen de Franse opmetingen en de komst van het Kadaster waren de metingen en kaarten nog van lage kwaliteit, maar de wetten golden nog wel. Sinds 2016 zijn deze oude kaarten (minuutplans of kadastrale kaarten) online te raadplegen in de beeldbank van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). In Nederland registreert de Dienst voor het kadaster en de openbare registers sinds 1832 de gegevens over een bepaald stuk grond (het perceel) en alle wijzigingen die zich daarin voordoen. Ook wordt er vastgelegd of er bijvoorbeeld een recht van hypotheek of een recht van overpad (dat anderen dan jijzelf als eigenaar over het stuk grond mogen lopen/rijden) op het stuk land bestaat, of dat er bodemverontreiniging aanwezig is. Elk stuk grond krijgt per gemeente een eigen aanduiding met een Letter en nummer. Dit wordt ook in de koopakte vermeld en is uiteraard ook bekend bij de gemeente. Wordt een stuk land opgesplitst (en in delen verkocht), dan krijgt elk stuk grond weer een eigen nummer.
Werkzaamheden
Ook ruilverkavelingen (stukken grond die door eigenaren worden geruild) worden door het kadaster ingemeten en genoteerd.
Sinds 2004 is de Topografische Dienst onderdeel van het Kadaster, nu onder de naam Kadaster Geo-Informatie. Voorheen was deze kaartinformatie van het Nederlandse grondgebied, onderdeel van de Koninklijke Landmacht. Via Topotijdreis.nl wordt op een eenvoudige wijze de topografische geschiedenis van Nederland vanaf het begin van de 19e eeuw zichtbaar.
Behalve (spoor)wegen, bouwwerken en gebouwen worden ook de ligging van kabels en leidingen in de grond bijgehouden en op kaarten vastgelegd.
Het Kadaster verzorgd en onderhoudt ook het Nederlandse coördinaatsysteem. Dit is een stelsel van de Rijksdriehoeksmeting (RD). Deze metingen vormen een basisnetwerk (raster) van meetpunten (coördinaten) waaraan alle andere metingen worden "opgehangen". Dat wil zeggen, als je bekende punten weet, dan kun je nieuwe metingen daar mee in verband brengen. Het middelpunt van Nederland is de O.L. Vrouwetoren in Amersfoort. De X-as gaat van West naar Oost en de Y-as van Zuid naar Noord. In dit stelsel ligt de spits van de toren op X=155 km en Y=463 km. Bekijk je een topografische kaart, dan zie je een raster van vierkanten die genummerd zijn. Tegenwoordig met de wereldlijke GPS zijn de coördinaten van de toren X=52° 9' 19.7964'' noorderbreedte en Y=5° 23' 15.8640'' oosterlengte.
Tegenwoordig werken de landmeters van het Kadaster met een tachymeter, ook bekend als totaalstation of total station (zie ook gradenboog). Je meet hiermee de hoeken en de afstanden. De Landmeter richt zijn of haar kijker op een spiegel die een collega verderop op een standaard vasthoudt. Een laserstraal gaat vanuit de tachygraaf naar de spiegel en kaatst weer terug. Omdat de lichtsnelheid (bijna 300 miljoen m/s) bekend is, meet het apparaat de tijd waarin de straal terugkomt en daarmee weet het dan de afstand (die de computer omrekent) tussen de kijker en de spiegel (het meetpunt). De kijker kan van boven naar beneden kantelen en van links naar rechts draaien. De hoeken die hierbij gemaakt worden meet het apparaat automatisch. De gegevens worden in de computer vastgelegd en kun je aflezen op een schermpje. Deze gegevens kunnen via het internet verstuurd worden naar het kantoor, waar ze verwerkt worden. De collega met de spiegel op een stok, heeft ook verbinding met een GPS die bovenop de stok zit. Daar waar de stok wordt neergezet wordt gemeten. Ook deze gegevens worden doorgestuurd. Zo kun je alle hoekpunten van een stuk grond of een gebouw precies bepalen en in kaarten overzetten. De landmeter houdt ook via zijn mobiele telefoon contact met zijn of haar collega om te zeggen waar de stok geplaatst moet worden.
Als je de hoek weet tussen twee meetpunten en de afstand van elke meetlijn naar dat meetpunt vanuit de tachygraaf, dan kan ook de afstand tussen beide punten berekend worden (dat leer je bij wiskunde). Omgekeerd kunnen zo nieuwe gebouwen en wegen ingemeten worden op een kaal stuk bouwgrond. De vaste landelijke coördinaten van de rijksdriehoekmeting worden hierbij gebruikt.