Xenon

Portaal Scheikunde
Chemisch element

Een met xenon gevulde ontladingsbuis die lichtblauw oplicht
Naam
Latijn
Symbool	Xe
Atoomnummer	54
Soort	Edelgas
Kleur	Kleurloos
Smeltpunt	−111,75 ^oC
Kookpunt	−108,099 ^oC

Xenon is een chemisch element met het symbool Xe en atoomnummer 54 in het Periodiek Systeem van de scheikunde. Het is een kleurloos, dicht, geurloos edelgas.

Voorkomen

Xenon is relatief zeldzaam in de atmosfeer van de zon, op aarde en in asteroïden en kometen. De hoeveelheid xenon in de atmosfeer van planeet Jupiter is ongewoon hoog, ongeveer 2,6 keer die van de zon.

Xenon wordt in kleine hoeveelheden in de atmosfeer van de aarde aangetroffen. Het wordt ook gevonden als een onderdeel van gassen die worden uitgestoten door sommige minerale warm waterbronnen.

Xenon wordt voor de handel verkregen als bijproduct van de scheiding van lucht in zuurstof en stikstof. De lucht bevat ook kleine hoeveelheden krypton en xenon.

Omdat er maar weinig xenon gemaakt wordt, is het een duur gas.

Xenon in model

Er zijn (maar) zo'n 80 verbindingen van xenon bekend. Één daarvan is Xenon-tetrafluoride (XeF₄). Het was de eerste ontdekte dubbele verbinding van een edelgas. Het wordt gemaakt door de chemische reactie van xenon met fluor, een wit kristalachtig poeder.

Xenon-tetrafluoride

Geschiedenis

Xenon werd in september 1898 in Engeland ontdekt door de Schotse chemicus William Ramsay en de Engelse chemicus Morris Travers kort na hun ontdekking van de elementen krypton en neon. Ze vonden xenon in de restanten van verdampende onderdelen van vloeibare lucht. Ramsay stelde de naam xenon voor dit gas voor, naar het Griekse woord ξένον xénon, de enkelvoudsvorm van ξένος xénos, wat 'vreemd(er)', 'vreemd (r)' of 'gast' betekent. In 1902 schatte Ramsay dat het aandeel xenon in de atmosfeer van de aarde één op de 20 miljoen deeltjes was.

In de jaren dertig begon de Amerikaanse ingenieur Harold Edgerton met het onderzoeken van stroboscoop technologie voor fotografie op hoge snelheid. Dit zijn snel knipperende lampen. Het leidde hem tot de uitvinding van de xenon flitslamp waarin licht wordt gemaakt door het geven van korte elektrische stroomstootjes door een buis gevuld met xenongas. In 1934 was Edgerton in staat om met deze methode flitsen van slechts één microseconde (één miljoenste van en seconde) te maken.

In 1939 begon de Amerikaanse arts Albert R. Behnke Jr. de oorzaken van "dronkenschap" bij diepzeeduikers te onderzoeken. Hij testte de effecten van het variëren van de ademhalingsmengsels op zijn proefpersonen en ontdekte dat de duikers hierdoor een verandering in diepte waarnamen. Uit zijn resultaten leidde hij af dat xenongas als verdovingsmiddel zou kunnen dienen. Hoewel de Russische toxicoloog (gifdeskundige) Nikolay V. Lazarev blijkbaar in 1941 xenon-anesthesie (verdoving) bestudeerde, was het eerste uitgebrachte rapport dat xenon-anesthesie bevestigde in 1946 door de Amerikaanse medische onderzoeker John H. Lawrence, die op muizen experimenteerde. Xenon werd voor het eerst gebruikt als chirurgisch anestheticum in 1951 door de Amerikaanse anesthesist Stuart C. Cullen, die het met succes bij twee patiënten gebruikte.

Gebruik

Xenon wordt gebruikt in flitslampen en booglampen. Het wordt ook gebruikt als drijfgas voor zogeheten ionenmotoren in ruimtevaartuigen (Deep Space 1).

Biologie

In de geneeskunde wordt xenon gebruikt als narcose (verdoving).

Xenon is geen broeikasgas en wordt het als milieuvriendelijk gezien.

Radioactieve xenon wordt gebruikt bij het zichtbaar maken van hart, hersenen en longen door middel van de zogeheten computertomografie en MRI.

Veiligheid

veel zuurstof- xenonverbindingen giftig; ze zijn ook explosief. Xenon is zowel een eenvoudig verstikkend middel als een verdovend middel dat krachtiger is dan lachgas. Omdat het gas kleur- en reukloos is, moeten xenon gastanks in geventileerde ruimtes worden opgeslagen. Inademing van xenon bij te grote hoeveelheden kan dan ook dodelijk zijn. Xenon gaat een verbinding aan met de zuurstof en verdrijft deze.