Pointillisme
Pointillisme is een artistieke beweging van schilderen en een beeldtechniek die kleine naast elkaar geplaatste kleurgebieden gebruikt in plaats van mengsels van verf. Dab- schilderen (dot-painting) was al sinds de 16e eeuw bekend. De fransman Georges Seurat maakte er in de jaren 1880 een systeem van, dat critici nogal spottend bestempelden als pointillisme. Paul Signac beschreef het onder de naam "divisionisme ". Mogelijk is het afgekeken van de vroegere wandtapijten waarbij de gekleurde draadknoopjes (geborduurde steken) als een soort pixels werken. Iets wat je nu ook weer terug ziet in diamond painting.
Signac's proces en theoretische benadering bracht gedurende enkele jaren ertoe, voornamelijk in Frankrijk en België om het als techniek toe te passen. Schilders als Camille Pissarro, Maximilien Luce, Théo van Rysselberghe, ingedeeld in een artistieke stroming, genaamd "neo-impressionist". Pointillisme werd naar Nederland gebracht door Ferdinand Hart Nibbrig.
Georges Seurat exposeerde zijn monumentale schilderij Een zondagmiddag op het eiland La Grande Jatte in 1886 op de laatste tentoonstelling van de impressionisten. Dit schilderij gaat door als het uitgangspunt van de beweging die zich onderscheidt van de impressionisten, een kleine groep aanhangers van zijn techniek die in 1884 de Society of Independent Artists had opgericht, waaronder Seurat, Paul Signac , Camille en Lucien Pissarro.
Divisionisme, verdedigd door Paul Signac, verschilt van het dot-painting-proces, dat schilders als Henri Martin overnamen. Het is gebaseerd op het gebruik van pure kleuren en op een theorie van kleur en contrast die stelt dat “het misschien gemakkelijk is om helderder te schilderen maar bleker; of kleurrijker, maar donkerder”. Doordat de verfstippen puur van kleur zijn zou je denken dat de kleur helder blijft. Echter door het wit van het doek of papier dat er tussen de stippen te zien is, krijg je een soort van vervaging (bleekheid). Staan de stippen dichter bij elkaar en wordt het doek of papier geheel bedekt, dan wordt de kleur intenser. Ook de grootte van de stippen (en bij de offsetdruk het gebruik van fijnere of grover raster) heeft invloed op de intensiteit van de kleuren.
Wat opvalt is dat de pointillistische schilderijen vaak iets 'dromerigs' hebben. Dit effect heb je ook bij zomers weer, waarbij het licht wat diffuus (vervagend) wordt. In de schilderijen komt dit ook doordat er vrijwel geen scherpe randen zijn.
Techniek
Het effect van kleurmenging komt overeen met de subtractieve kleurmenging in de hedendaagse offset druktechnieken waarbij een drukker vier kleuren drukinkten gebruikt: cyaan (licht blauw), magenta (rose-rood), helder geel en zwart als extra contrastkleur voor de schaduwpartijen. Het wit van het schilderdoek of het papier wat niet bedekt wordt doet als wit mee. Ook een kleuren-printer werkt met hetzelfde principe. De concentratie van puntjes bepaald de helderheid van de kleur. In feite is het effect bij een beeldscherm hetzelfde. Maar omdat het om een lichtbron gaat is, heb je te maken met additieve kleurmening. Hier zijn de pixels blauw, groen en helder rood. Het schilderspalet van de pointillisten bestond uit zes kleuren (cyaan, magenta, helder geel, blauw, groen en helder rood) plus zwart
Galerij
Klik op de plaatjes voor een vergroting:
Subtractieve kleurmenging
cyaan met geel
cyaan met magenta
Magenta met geel
Detail uit Paul Signac Femmes au puits 1892
Detail van de schilderij van Maximilien Luce, "Morning, Intérieur : le pied".
Detail van verschillende rasters (grootte van punten) offsetdruk
Zoutelande by Ferdinand Hart Nibbrig Centraal Museum
In feite gebeurt het mengen van de kleuren door het oog en niet door het penseel. De moeilijkheid was om stippen van gelijke grootte te krijgen, iets wat tegenwoordig met de printer, het beeldscherm of in het drukproces veel makkelijke gaat.