Haaien

Sjabloon:Wiu2 Een haai is een roofdier dat in het water leeft. De meeste haaien zijn ongevaarlijk voor de mens. Elke haai behoort tot de klasse van de kraakbeenvissen. Dit wil zeggen dat het skelet volledig uit kraakbeen bestaat. Haaien leven voornamelijk in de open zee, enkele soorten kunnen ook voorkomen in de binnenwateren.

Soorten

Er zijn +/- 375 soorten, die opgedeeld worden in acht groepen. De verdeling gebeurt volgens de bouw van een haai, zoals zijn vinnen, stekels, vorm van de darmkleppen enz...

De grootte van al deze soorten variëren van 20 cm (de zwarte doornhaai) tot de 12 meter-lange-walvishaai maar meer dan de helft is kleiner dan één meter.

Tanden

Haaien zijn nooit tandloos. Als de voorste rij tanden afbreekt of verslijt wordt deze tand gewoon vervangen door een andere tand die zich in de volgende rij bevindt. Sommige haaien verliezen telkens één of twee tanden, terwijl soorten zoals de doornhaaien een hele rij tanden tegelijk verwisselen. Tijdens de groei worden de tanden steeds groter dan de voorlopers. In de loop van een haai zijn leven verslijt deze vis meer dan duizend tanden!

Oeroude haaien

De eerste haaien verschenen ong. 400 miljoen jaar geleden in de wereldzeeën. (ter vergelijking: Dinosauriërs ontstonden 200 miljoen jaar later!)

In die tijd waren er nog geen reptielen, vogels of zoogdieren. Resten van zulke haaien zijn als fossielen teruggevonden. De harde delen van een haai, zoals een tand of een ruggewervel, raken bedolven onder lagen zand en verstenen beter dan zachte delen, die meestal vergaan. Soms is er enkel een afdruk van een haai over in een steen.

Fossielen van haaien worden meestal ontdekt in gesteente op land, dat in de prehistorie nog onder de zee lag. Wetenschappers kunnen aan de hand van het gesteente bepalen hoe oud het fossiel was. De oudste haaiengroepen zijn al lang uitgestorven, maar afstammelingen van enkele groepen van 200 miljoen jaar terug - bijvoorbeeld de stierkophaaien, kathaaien en koehaaien - leven nog steeds.

Bedreigd!

Veel haaisoorten zijn met uitsterven bedreigd! Haaien worden namelijk gedood om hun vlees, vinnen, gewoon voor de sport of de huid en de olie in hun lever. De grootste doodsoorzaak is echter de overbevissing. Veel gevangen haaien worden gewoon terug in zee gegooid omdat ze ongewild opgevist worden met andere vissen.

Er sterven ook veel haaien door de netten die badgasten moeten beschermen. Vergeleken bij beenvissen hebben haaien een veel trager voortplantings-en groei-tempo. Als er teveel haaien sterven, loopt een haaiensoort groot risico om uit te sterven.

Intussen worden er gelukkig wel pogingen ondernomen om de haaien te beschermen, doormiddel van het oprichten van reservaten waar de haaien veilig zijn, of door vangstbeperkingen in te voeren, of zelfs gewoon het vissen op haaien te verbieden.

Megalodon

De Megalodon (Grieks: mega = groot, lodon = tand, of Grote Tand) is een uitgestorven haai, dat enorme afmetingen kon bereiken. Deze dieren waren zowat de grootste dieren ooit onder water! Enkele soorten, zoals de walvishaai zijn nog groter, maar wel volledig ongevaarlijk.

De Megalodon verscheen rond 18 miljoen jaar geleden en stierf uit rond 1,5 miljoen jaar geleden uit. Al zijn er mensen die zeggen dat de Megalodon zelf of andere enorme witte haaien 12.000 jaar geleden nog bestonden! Dit lijkt veel, maar eigenlijk is dit niks in vergelijking met de geschiedenis van de Aarde! Onze voorouders kunnen die giganten nog hebben gezien.

Hij domineerde de gematigde zeeën van de wereld vrijwel zonder vijanden; hij kon een lengte bereiken van 15 meter. Hij is nauw verwant aan de huidige witte haai. De Megalodon kon zijn bek twee meter openen.

Megalodon joeg voornamelijk op walvisachtigen. Zijn prooi was vele malen groter dan die van tegenwoordig levende haaien, dus hij moest wel zo groot worden. Zijn jachttechniek was vermoedelijk, zoals nu bij de huidige witte haai, met grote kracht van onder aan te vallen.

Tot vandaag de dag worden er regelmatig fossiele tanden gevonden van de Megalodon; de rest van het kraakbeenskelet is meestal vergaan. Zijn vrij grote tanden zijn zeer kenmerkend.

Leefperiode

Omdat er een aantal uitzonderlijk grote Carcharocles-tanden zijn gevonden op 4000 meter diepte in het zuidelijk deel van de Grote Oceaan, denken onderzoekers dat sommige Megalodons hebben kunnen overleven tot kort geleden (24.000-11.000 jaar geleden), toen er al mensen waren. Desondanks zullen onze voorouders het uitsterven van deze reuzenhaaien niet hebben opgemerkt, omdat ze er nooit mee te maken hadden.

Zoektocht voorouder

Door de tanden te bestuderen, heeft men ook geprobeerd vast te stellen of en hoe deze haaien zijn geëvolueerd vanuit een gemeenschappelijke voorouder. De bekendste expert op het gebied van fossiele witte haaientanden, de Zwitserse onderzoeker Jean-Louis Rodolphe Agassiz, ontdekte dat er vele soorten Carcharodon konden worden geïdentificeerd. Hij gaf ze namen op basis van de vorm van de tanden: megalodon, rectidens, sulcidens, angustidens, semiserratus, lanceolatus, heterodus, leptodon, subserratus, subauricaltus, productus, polygyrus, auricaltus, turgidus, toliapicus, megalotis, disauris en escheri.

Volgens een andere, recentere theorie over de evolutie van de Carcharodons zijn ze verdeeld in twee nieuwe geslachten: Palaeocarcharodon en Procarcharodon. De eerste, die sterk samengeperste, zaagvormige tanden met onregelmatige groefjes had, zou de echte voorouder zijn geweest van de witte haai zoals wij die kennen. De tweede, die brede, maar niet erg samengeperste, zaagvormige tanden had met regelmatige groeven en zijpunten die in de recentere soorten zijn verdwenen, zou de voorouder zijn geweest van andere soorten die nu zijn uitgestorven. De verdeling is niet alom aanvaard, hoewel een vergelijking van de tanden inderdaad laat zien dat de zijpunten geleidelijk zijn verdwenen tijdens de evolutie tussen het Eoceen en het Mioceen. In de afgelopen 10 jaar is de discussie weer opgelaaid, omdat er enkele boeiende theorieën zijn die de stamboom van de Carcharodon-familie helemaal kunnen omgooien. Er is een gedetailleerde analyse gemaakt van talloze tanden van Isurus hastalis, een fossiele mako die in het Cenozoïcum veel voorkwam en die in het Mioceen zijn maximale gemiddelde grootte bereikte. Het lijkt erop dat er een vrijwel constante opeenvolging van vormen is geweest die geleidelijk leidde tot de tanden van onze huidige witte haaien. Dat zou betekenen dat de moderne Carcharodon carcharias (witte haai) afstamt van de grijporganen van de Isurus-haaien en niet van Carcharodon megalodon. Er is gesteld dat deze laatste tot een ander geslacht behoort, Carcharocles (synoniem van Procarcharodon), dat vroeger werd gebruikt om een groep uitgestorven haaien uit het Midden-Eoceen te identificeren. De geleerden zijn er nog lang niet uit. Fossiele afzettingen blijven overvloedig materiaal leveren dat zonder enige twijfel tot uitgestorven makreelhaaien kan worden gerekend, die sterk leken op de witte haaien, maar qua tanding (groeven), vorm of andere details (soms minimaal) eerder vragen oproepen dan beantwoorden. Misschien moeten we afwachten tot paleontologen uitsluitsel kunnen geven en intussen de Carcharodon megalodon rustig in de zeeën van het verleden laten zwemmen.

Reconstructies en realiteit

Afgezien van de talloze theorieën staat vast dat tanden die een totale lengte (glazuur + kroon) van 15 cm bereikten, alleen konden toebehoren aan haaien die meer dan 12 meter lang waren, met staartvinnen van meer dan 4 meter hoog, rugvinnen van bijna 2 meter lang en een gewicht van 12-14 ton.

Deze afmetingen lijken misschien waanzinnig, maar worden alom als volkomen plausibel beschouwd, wat niet het geval was met de gigantische maten die vroeger werden opgegeven, zoals in het Amerikaans Natuurhistorisch Museum in New York. In 1909 werd daar een kaak van een megalodon gereconstrueerd met tanden van verschillende vindplaatsen – het waren er genoeg om beide tandbogen te vullen. Uiteindelijk stond er een kaak van 2,74 meter breed en 1,83 meter hoog. Bij de opening van de tentoonstelling werd een foto genomen van de medewerkers, die met z’n allen in de kaken pasten. Op basis van verhoudingen tussen de kaakafmetingen en de totale grootte van haaien werd uitgerekend dat het hypothetische exemplaar met een bek van die grootte 24 meter lang had kunnen zijn. latere onderzoeken, een betere kennis van de verhoudingen van huidige witte haaien en vondsten van tanden van een enkel exemplaar hebben geleid tot een reductie van de afmetingen en de constructie van nauwkeuriger modellen, zoals het model dat sinds 1985 in het Smithsonian Institution te zien is – een derde kleiner dan die uit 1909.

Waarom deze haaien (ongeacht afkomst of naam) zo groot konden worden, weten we niet. Misschien vanwege hun uitzonderlijke perfectie en aanpassingsvermogen aan hun omgeving, gecombineerd met de vermenigvuldiging en diversificatie van zeezoogdieren die, zoals wordt aangetoond door fossiele bewijzen van aanvallen op walvissen, een overvloedig aanbod van voedsel voor deze vleeseters aan de top van de voedselketen in zee vormden. Waarom ze zijn verdwenen, is ook een vraag waarop we nog niet afdoende antwoord hebben. Waarom sterven levende wezens die alle kenmerken van onoverwinnelijkheid in zich verenigen, eigenlijk uit? Wie niet wil aannemen dat de megalodon ‘kromp’ omdat hij steeds moeilijker aan voldoende voedsel kon komen, houdt het er maar op dat de huidige witte haai efficiënter was en beter aangepast aan de omstandigheden van de moderne oceanen, waarin hij nog steeds een dominante en interessante soort is, misschien wel de laatste voor wie de mens af en toe niet meer dan een prooi is.

Bronnen

Veel informatie werd gehaald uit het boek "Haaien" van de boekenserie Ooggetuigen, het kopje Megalodon werd gehaald uit Wikipedia.