Winterslaap
De winterslaap is een biologisch verschijnsel. Veel dieren houden een winterslaap om de koude winter te overleven is. In de lente worden ze weer wakker, waarna ze zich gaan voortplanten.
Waarom houden dieren een winterslaap?
Dieren houden een winterslaap omdat het 's winters erg koud is en het dan moeilijk is om aan voedsel te komen. Althans, dat wordt vermoed. Het zou een reden kunnen zijn, maar er zijn ook mensen die het 's winters koud vinden en dan moeilijk aan voedsel kunnen komen, zoals Eskimo's en inwoners van Siberië, waar 's winters temperaturen van 50 graden onder nul héél normaal zijn. En die houden geen winterslaap. Dieren moeten ook een winterslaap houden, dus het moet om de winter door te komen.
Als het weer koud en nat wordt, vliegen veel vogels naar het zuiden om te overwinteren. Sommige dieren kunnen niet vliegen, maar hebben toch een hekel aan het gure weer. Zij doen een winterslaap. Ze zoeken een knus plekje uit en slapen daar de hele winter door.
Wanneer is het tijd voor een winterslaap?
Verschillende diersoorten overwinteren op verschillende tijden. Deze diersoorten hebben allerlei manieren om te weten wanneer het hier precies tijd voor is.
Een simpele manier om dit in de gaten te houden is de buitentemperatuur. Zodra het buiten koud wordt gaan dieren zich klaarmaken om te overwinteren. Als de seizoenen warmer of kouder zijn dan normaal kan de winterslaapperiode ook opschuiven of korter duren. Dit is bijvoorbeeld bij een lange zomer en een vroege dooi in de winter.
Sommige dieren houden de beschikbaarheid en hoeveelheid voedsel in de gaten. Op het moment dat er minder voedsel te vinden is weet het dier dat hij zo veel mogelijk moet eten of verzamelen om zich klaar te maken voor de winter.
Dieren houden de daglengte in de gaten. Dit is de tijd tussen zonsopkomst en zonsondergang. In de zomer is de daglengte het langst en is er het meeste daglicht. In de winter is de daglengte het kortst en is er het minste daglicht. Voor sommige diersoorten is de kortere periode van daglicht een teken dat de winter eraan komt.
Zelfs als een dier dit allemaal niet zou weten (temperatuur, hoeveelheid voedsel en daglengte) is de kans groot dat het alsnog weet wanneer het tijd is voor de winterslaap. Dit komt door een interne biologische klok. Je kunt dit vergelijken met een wekker die afgaat. Het dier voelt door deze 'klok' aan wanneer het tijd is om in winterslaap te gaan.
Welke allemaal?
Veel kleinere zoogdieren, zoals vleermuizen en egels, houden een winterslaap. En ook reptielen en amfibieën die zich in de buurt van water ophouden zoals kikkers en krokodillen. Die duiken dan meestal onder en graven zich in de modder in. Of beestjes die onder de grond zitten zoals wormen. Zelfs insecten zoals wespen en hommels doen aan winterslaap. Die graven zich ook in. Van de wesp overleeft vaak alleen de koningin! De wespenkoningin heeft dan voordat de wespen sterven al eitjes gelegd.
De beer houdt ook een soort winterslaap. Die duurt liefst een half jaar! Maar hij slaapt niet erg diep en sluimert meer. In elk geval is hij tijdens zijn wintersluimering, zo kun je dat wel noemen, ongevaarlijk. Je kunt hem dan rustig aaien. Wat je natuurlijk nooit moet doen als je hem 's zomers tegenkomt!
Er zijn meer dieren zoals de beer die de winter half slapend doorbrengen. Dikwijls zijn ze gezegend met een dikke vacht en die wordt tijdens hun sluimering dikker. Het werkt als een soort deken. Zo houdt de dikke vacht het dier warm.
Voorbereiding
Hol
Een warme slaapplek is belangrijk om de winter te overleven. Zo'n plek noemt men ook wel een hibernaculum. Dit betekent: winteronderkomen
Sommige dieren maken een hol. Het is belangrijk dat het hol het dier beschermt tegen de kou. Het dier legt vaak isolerend materiaal zoals bladeren, stro of modder in het hol. Zo blijft het binnen lekker warm. De grondeekhoorn maakt zijn hol op deze manier.
IJsberen graven tunnels onder de sneeuw en maken daar een hol. Het klinkt gek, maar de sneeuw boven de tunnels zorgt er juist voor dat het hol van de ijsbeer lekker warm blijft.
Andere beren graven een hol bij de wortels van een boom of verschuilen zich in een ondiepe grot. Soms blijven zij hierdoor nog deels onbeschermd tegen het weer.
Vleermuizen overwinteren het liefst in grotten of op zolders.
Mensen kunnen ook zelf plekken maken waar dieren kunnen overwinteren. Met boomstammen, takken, stenen en oude dakpannen maak je voor allerlei dieren een hibernaculum. Egels kunnen dan bijvoorbeeld in je achtertuin de winter doorkomen.
Eten
Een dier kan ook van tevoren veel eten om een vetlaag voor de winter aan te leggen. Meestal begint het dier hier al in de zomer mee. De vrouwtjesijsbeer kan wel 200 kilo vet opslaan voor de winterslaap.
Er zijn ook dieren die een wintervoorraad aanleggen. De eekhoorn legt op verschillende plekken kleine voorraadjes eten aan. Deze plekken kan hij in de winter opzoeken voor een snelle snack.
Andere dieren bewaren een voedselvoorraad in hun hol. Dit zijn bijvoorbeeld nootjes, zaden, gedroogde bessen en ander eten dat niet kan bederven. Het dier hoeft zo niet op zoek te gaan naar eten als hij wakker wordt uit zijn slaap.
Hoe houden ze het uit?
Tijdens een gewone slaap gaat alles in je lichaam een graadje langzamer. De hartslag daalt evenals de temperatuur en het tempo waarin de stofwisseling plaatsvindt. Bij dieren, die een winterslaap houden, gebeurt ongeveer hetzelfde, alleen veel extremer. Die beer van daarnet heeft normaal een hartslag van 55 slagen per minuut, en dat daalt tijdens zijn winterslaap tot maar 15. Ook haalt hij maar twee keer per minuut adem. En zijn lichaamstemperatuur daalt zo'n 5 graden. Het energieverbruik is daardoor lager. Als brandstof dient het vet, dat tijdens de periode van activiteit is opgeslagen. Bovendien verorberen dieren, voordat ze aan hun winterslaap beginnen, grote hoeveelheden voedsel en leggen op die manier een voorraad brandstof aan.
De vogeltrek
De vogels hebben zo hun eigen manier om de winter door te komen. Hun "winterslaap" heet de vogeltrek. De vogels - voor zover het trekvogels zijn - trekken in de herfst naar het zuiden.
Sommige mensen willen weten waar vogels heen gaan tijdens de vogeltrek. Dan gaan ze vogels vangen en dan meten ze het gewicht en dan krijgen de vogels een bandje met een nummer om een van hun pootjes. Of soms een zendertje om hun route te kunnen volgen.
Winterslaap in de zomer
In warme of droge gebieden houden sommige dieren hun winterslaap in de zomer. Zij doen dit om aan de warmte en de droogte te ontsnappen. Deze zomerslaap noemen we estivatie.