Brontekst bekijken van Geplande stad

{{Werk}}
[[Bestand:Partizanske4.jpg|miniatuur|[[Partizánske]] in [[Slowakije]] – een voorbeeld van een typische geplande industriestad, opgericht in 1938 samen met een schoenfabriek waarin praktisch alle volwassen inwoners van de stad werkzaam waren]]
Een '''geplande stad''' of '''geplande gemeenschap,''' is elke gemeenschap die vanaf het begin zorgvuldig is gepland (uitgedacht en getekend op de tekentafel) en die meestal wordt gebouwd op voorheen onontgonnen land. Dit in tegenstelling tot nederzettingen die zich meer ''stukje bij beetje en meer per toeval'' ontwikkelen.

De term ''nieuwe stad'' verwijst naar geplande gemeenschappen van de nieuwe stedenbeweging in het bijzonder, voornamelijk in het Verenigd Koninkrijk. Het was ook gebruikelijk in de Europese kolonisatie van Amerika om volgens een plan te bouwen op verse grond of op de ruïnes van eerdere Indiaanse dorpen. Daar heeft New York ook z'n strakke stratenplan aan te danken.

== Geplande hoofdsteden ==
[[Bestand:Aerial, Washinton DC (6046048684).jpg|miniatuur|Washinton DC]]
Een geplande hoofdstad is een stad die speciaal is gepland, ontworpen en gebouwd om een hoofdstad te zijn. Verschillende van 's werelds nationale hoofdsteden zijn geplande hoofdsteden, waaronder [[Canberra]] in Australië, [[Brasilia|Brasília]] in Brazilië, [[Belmopan]] in Belize, [[New Delhi]] in India, [[Abuja]] in Nigeria, [[Islamabad]] in Pakistan, [[Naypyidaw]] in Myanmar (Birma) en [[Washington DC|Washington, DC]] in de Verenigde Staten, en de moderne delen van [[Nur-Sultan]] in Kazachstan en [[Ankara]] in Turkije. In Egypte, een nieuwe hoofdstad ten oosten van [[Caïro (stad)|Caïro]] is in aanbouw. Het federale administratieve en gerechtelijke centrum van Maleisië, [[Putrajaya]] , is ook een geplande stad.

[[Abu Dhabi (stad)|Abu Dhabi]] (VAE) en enkele van de recent gebouwde steden in de Perzische Golfregio zijn ook geplande steden.

[[Sejong]] werd gebouwd om een geplande administratieve hoofdstad van Zuid-Korea te zijn.

== Geschiedenis ==
In Europa werden in ieder geval sinds de [[Griekse oudheid]] nieuwe nederzettingen gepland (zie artikel [[Stedenbouwkunde|Stedenbouw]]). De Grieken bouwden nieuwe koloniale steden rond de [[Middellandse Zee]]. De oude [[Romeinen]] hebben door hun rijk ook veel nieuwe koloniale steden gesticht. Er zijn echter ook sporen van geplande nederzettingen van niet-Romeinse oorsprong in het [[Prehistorie|prehistorische]] Noord-Europa. De meeste geplande nederzettingen van [[Middeleeuwen|middeleeuws]] Europa zijn ontstaan in de periode van ongeveer de 12e tot de 14e eeuw. Allerlei landheren, van de hoogste tot de laagste rang, probeerden op hun landgoederen nieuwe dorpen en steden te stichten om economische, politieke of militaire macht te krijgen. De nieuwe bewoners werden over het algemeen aangetrokken door belastingtechnische, economische en juridische voordelen die door de oprichtende heer werden verleend, of werden gedwongen om van elders te verhuizen vanuit zijn landgoederen. De meeste nieuwe steden zouden vrij klein blijven (zoals bijvoorbeeld de bastides in Zuidwest-Frankrijk), maar sommige werden belangrijke steden, zoals [[Cardiff]], [[Leeds]], '[['s Hertogenbosch|s-Hertogenbosch]], [[Montauban]], [[Bilbao]], [[Malmö]], [[Lübeck]], [[München]], [[Berlijn]], [[Bern (stad)|Bern]], [[Klagenfurt]], [[Alessandria]], [[Warschau]] en [[Sarajevo]]. 

==== Romeinse rijk ====
[[Bestand:Moerenpoort Tongeren 03.jpg|miniatuur|Oude stadsplattegrond van Tongeren]]
De [[Romeinse Rijk|Romeinen]] bouwden een groot aantal steden in hun rijk, vaak als kolonies voor de vestiging van burgers of veteranen. Deze waren over het algemeen te herkennen aan een raster van straten en een geplande watervoorziening; en veel moderne Europese steden met een Romeinse oorspronkelijk hebben nog steeds een deel van het oorspronkelijke stratennetwerk.

Een voorbeeld hiervan is de stad [[Tongeren (stad)|Tongeren]] in België.

=== Nederland ===
[[Bestand:Lelystad-topografie.jpg|miniatuur|Plattegrond van Lelystad]]
[[Flevoland]] (370.000 inwoners in 2006), werd teruggewonnen op de toenmalige [[Zuiderzee (water)|Zuiderzee]]. Na een overstroming in 1916 werd besloten dat de Zuiderzee, een binnenzee binnen Nederland, zou worden afgesloten en drooggelegd. In 1932 werd een dam (de [[Afsluitdijk]]) voltooid, die de zee volledig afsloot. De Zuiderzee werd later [[IJsselmeer]] genoemd en het voorheen zoute water werd zoet.

Het eerste deel van het nieuwe meer dat werd drooggelegd was de [[Noordoostpolder]]. Deze nieuwe grond omvatte onder meer het voormalige eiland [[Urk]] en werd (in eerste instantie) bij de provincie [[Overijssel]] gevoegd. Hierna werden ook andere delen drooggelegd: het oostelijk deel in 1957 (Oost-Flevoland) en het zuidelijk deel (Zuid-Flevoland) in 1968. De gemeenten op de drie delen stemden voor een aparte provincie, wat in 1986 gebeurde. 
[[Bestand:2013-Almere.jpg|miniatuur|Plattegrond Almere (2013)]]
Hoofdstad van Flevoland is [[Lelystad]], maar de grootste stad is [[Almere]] (183.500 inwoners in februari 2008). Vaak kom je er de zogeheten bloemkool-wijken in tegen. Naast deze twee grotere steden zijn er verschillende 'Nieuwe Dorpen' gebouwd. In de Noordoostpolder het centrum van [[Emmeloord]] is omgeven door tien dorpen, allemaal op fietsafstand van Emmeloord aangezien dat in de jaren 40 het populairste vervoermiddel was (en nog steeds erg populair). Het meest opvallende van deze dorpen is [[Nagele]], ontworpen door beroemde moderne architecten uit die tijd, waaronder [[Gerrit Rietveld]] , [[Aldo van Eyck]], [[Willem Wissing]] en [[Jaap Bakema]]. De andere dorpen werden gebouwd in een meer traditionele/volkse stijl. In de meer recente Flevolandpolders werden nog vier 'Nieuwe Dorpen' gebouwd. Aanvankelijk waren er meer dorpen gepland, maar de introductie van auto's maakte minder maar grotere dorpen mogelijk.

Nieuwe steden buiten Flevoland zijn [[Hoofddorp]] en de [[Bijlmermeer (Amsterdam)|Bijlmermeer]] en [[IJburg]] bij Amsterdam, [[Hellevoetsluis]] en [[Spijkenisse]] bij Rotterdam en de marinehaven Den Helder. [[Elburg]] is een voorbeeld van een geplande stad in de [[middeleeuwen]].

De steden Almere , [[Capelle aan den IJssel]], [[Haarlemmermeer]] (ook een [[droogmakerij]], 19e eeuw), [[Nieuwegein]], [[Purmerend]] en [[Zoetermeer]] zijn lid van het European New Town Platform.

== Stadsontwikkeling ==
Bij elke stadsontwikkeling wordt er getracht om alles zo in te richten dat het voor de inwoners zo gunstig mogelijk wordt. Denk aan winkelvoorzieningen, groen, openbaar vervoer, vrijliggende fiets- en voetpaden. Elke keer weer volgens de laatste inzichten. Vandaar dat je aan de vorm en de structuur het in een bepaalde periode kunt plaatsen.