Julius Civilis

Julius Civilis
Portret Julius Civilis
Persoonlijke info
Volledige naam	Gaius Julius Civilis
Bijnaam
Pseudoniem
Geboren	25 na Chr.
Geboorteplaats
Geboorteland
Overleden	78 na Chr. (?)
Overleden te
Land overlijden
Gehuwd met / relatie
Carrière
Beroep/functie	Commandant
Actief
Bekend van	Romeins burger Bataafs hoofdman
Website
Portaal [[Portaal:|]]

Rembrandts versie van De samenzwering van de Bataven onder Claudius Civilis (1661/1662)

Gaius Julius Civilis werd geboren in 25 na Chr. - Hij overleed waarschijnlijk in 78 na Chr. Hij leidde de Bataafse opstand van de Bataven tegen de Romeinen in de jaren 69 en 70. Het enige wat we over hem weten komt uit de Historiae van de Romeinse schrijver Tacitus. Julius Civilis wordt vaak, waarschijnlijk ten onrechte, Claudius Civilis genoemd, omdat hij in de oudste handschriften van Tacitus zo heet.

Julius Civilis was een Romeins burger, maar behoorde tot de Bataven die door de Romeinen waren onderworpen. Hij had al jaren in het Romeinse Rijk als soldaat gediend toen hij zich tegen de Romeinen keerde. Aan het einde van de zestiger jaren van de eerste eeuw werden de Bataafse legeraanvoerders en zijn broers Gaius Julius Civilis en Claudius Paulus door Fonteius Capito, de gouverneur van Neder-Germanië, ten onrechte beschuldigd van rebellie (verzet). Julius Paulus kreeg hierbij de doodstraf. Gaius Julius Civilis werd naar Rome afgevoerd voor zijn terechtstelling. Julius Civilis werd door de opvolger van keizer Nero, Galba in het vierkeizerjaar 69 vrijgesproken en keerde terug naar het gebied van de Neder-Rijn (zeg maar het huidige Betuwe). De Romeinse goeveneur Fonteius Capito werd in de herfst van 68 vanwege vermeende coupplannen vermoord. Onder keizer Galba werd die gouveneur vervangen door Vitellius. Ondertussen werd de verbitterde Julius Civilis door de Romeinen vogelvrij verklaard.

Bataafse opstand

In het vierkeizerjaar rommelde het in Rome. opstanden braken in het Romeinse Rijk uit. Kort nadat Galba de troon had bestegen werd hij al verstoten en riep Vitellius zich 16 april 69 uit tot keizer. Hij werd daarbij gesteund door de troepen van Germania Inferior en Germania Superior (grofweg de gebieden ten zuiden en westen van de Rijn). Vitellius kreeg de steun van de Bataven omdat Galba kort daarvoor de Bataafse ruiterij had ontslagen die dienstdeed als keizerlijke wacht. Dit was een enorme vernedering. Echter Vanuit het oosten trok generaal Vespasianus ook op naar Rome. Ook hij had zichzelf uitgeroepen tot keizer van Rome. Julius Civilis speelde een soort dubbelrol. Hij deed voorkomen dat hij Vespasianus' partij steunde. Maar ondertussen nodigde hij de Bataafse edelen uit voor een feestmaal in een heilig woud, een sacrum nemus - en toen de stemming er in zat, begon Civilis aan zijn toespraak. Hij gaf aan hoe de relatie met de Romeinen was veranderd van een van gelijkwaardigheid in een van meesters en slaven. Verder somde hij al de onrechtvaardige daden jegens de Bataven op gepleegd door de Romeinen. De opstand tegen de Romeinen was hiermee geboren.

Bataafse successen

Claudius Civilis spoort de Batavieren tot opstand aan, Barend Wijnveld, 1835

Civilis besloot daarbij handig gebruik te maken van een opstand die kort daarvoor was uitgebroken onder een ander germaans volk: de Cananefaten. Deze werden gesteund door de ten noorden van de Rijn (limes) levende Frisii. Onder leiding van de Cananefaat Brinno verwoestten zij twee Romeinse kampen (waarschijnlijk bij het huidige Katwijk en Valkenburg en zij begonnen de jacht op de Romeinen. Civilis besloot mee te gaan doen aan deze opstand.

De eerste slag vond plaats in de buurt van het huidige Arnhem. Deze veldslag ging gelijk op tot de Tungri, Germaanse hulptroepen in dienst van de Romeinen, overliepen naar de opstandelingen. De Romeinen verloren de strijd, waarop bevelhebber Flaccus – door Tacitus altijd neergezet als een volslagen incompetente militair - besloot veel sterkere eenheden naar het gebied te sturen. Vanuit Vetera (het huidige Xanten in Duitsland) vertrokken twee legioenen met hulptroepen: dit waren in totaal zo'n 6000 man. Bij het huidige Nijmegen kwam het opnieuw tot een veldslag. Ook nu weer werden de Romeinen geconfronteerd met verlopende hulptroepen en zij werden weer verslagen. De resten van het leger trokken zich weer terug op Vetera (Xanten).

Strikt genomem was het Bataafse grondgebied nu vrij en Civilis had een enorm prestige gekregen. Bovendien waren de kansen op daadwerkelijke onafhankelijkheid van de Bataven best wel aanwezig. Vespasianus had Civilis al eerder gevraagd om een opstand te ontketenen om op die manier de macht van Vitellius te verzwakken. Nu Civilis aan dit verzoek had voldaan, verwachtten de Bataven dat Vespasianus niet onwelwillend zou staan tegenover een afscheiding (zelfstandig worden) van de Bataven. Gezien de situatie op dat moment had dat prima gekund, maar Civilis besloot de legerplaats Vetera (Xanten) aan te vallen. In september 69 begon de belegering.

De Bataven en hun bondgenoten waren welliswaar in de meerderheid maar een eerste poging om Vetera te bestormen mislukte. Ook een poging om belegeringsgeschut (houten constructies waarmee pijlen en grote stenen konden worden afgeschoten) te maken mislukte – volgens schrijver Tacitus wegens gebrek aan de nodige technische kennis. Toen werd besloten de vesting uit te hongeren. Civilis kreeg echter een belangrijke tegenslag toen Bataafse hulptroepen werden verslagen in de slag bij Krefeld (december, 69). De Romeinen waren nu in staat om het belegerde Vetera te hulp te komen. Maar de situatie veranderde echter toen generaal Flaccus door zijn eigen soldaten vermoord werd.

In Vetera waren de soldaten inmiddels gedwongen om zich te voeden met paarden, muilezels en gras. Het was duidelijk dat de zaak ten einde liep en in maart 70 werd de overgave aangeboden. Het kamp werd geplunderd en veel van de belegerden werden omgebracht. Commandant Munius Lupercus werd als geschenk naar de profetes Veleda gezonden. Het “geschenk” bereikte haar echter nooit omdat Lupercus werd omgebracht. Civilis zette nu zijn hoofdkwartier op in Keulen. De Bataven waren vanaf dan de machtigste stam van Noordwest Europa geworden.

Tegenaanval van de Romeinen

De romeinen organiseerden een tegenaanval onder leiding van Quintus Petillius Cerialis in de buurt van Trier. De bevolking van Keulen had zichzelf ondertussen bevrijd en had de tegenaanaval ingezet tegen de Bataven. Ook naderde een Romeinse vloot de Noordzeekust. Civilis werd gedwongen zich met zijn troepen terug te trekken naar zijn thuisgebied. Door lamd onder water te zetten, creëerde hij een verdedigingsgordel (zeg maar een voorloper van de Hollandse Waterlinie). De romeinen onder leiding van Cerialis, een Bataafse overloper, plunderde de huidige Betuwe. Maar hij werd overvallen door de Bataven en gaf zich over. Er kwam een soort wapenstilstand. Wat er daarna gebeurde is dus niet bekend, maar het lijkt zeker dat het oude verbond tussen Romeinen en Bataven werd hersteld.