Kabinetsformatie in Nederland

De kabinetsformatie in Nederland is het proces waarbij er een nieuw kabinet wordt gevormd. Dit duurt over het algemeen enkele weken tot een klein jaar. Een formatie hoeft niet te gebeuren volgens een vaste manier. Vaak zijn er wel drie fases.

Fase 1: de verkenning

Vaak zijn er verkiezingen geweest voor de eerste fase. Tijdens de verkiezingscampagne zeggen de politieke partijen vooral wat de verschillen zijn. Dat kan er hard aan toe gaan. Het lijkt daardoor soms een beetje alsof de partijen het helemaal niet met elkaar eens zijn. Na de verkiezingen komt er dan ook vaak verkenner. De verkenner wordt voorgedragen (voorgesteld, geopperd) door de grootste partij in de Tweede Kamer, de winnaar van de verkiezingen. De rest van de Kamer moet er dan bij meerderheid mee akkoord gaan, en dan wordt deze persoon officieel verkenner. Wat zo'n verkenner precies moet doen, hangt af van de opdracht die de Kamer aan de verkenner geeft. Vaak is die opdracht dat de verkenner met alle partijen in de Tweede Kamer moet gaan praten. Die partijen vertellen dan aan de verkenner met welke partijen zij graag willen samenwerken en waarom, en met welke partijen juist niet (en waarom). Ook geven ze vaak nog aan wat zij denken dat de regering moet/gaat worden aan de hand van de verkiezingsuitslag. Als de verkenner klaar is met de gesprekken schrijft hij of zij een rapport. Hierin staat beschreven welke partijen volgens de verkenner het beste met elkaar een regering kunnen gaan vormen. De verkenner levert dit rapport in bij de Tweede Kamer. Hierna debatteert de Kamer over dit rapport. Daarna komt de volgende fase.

Fase 2: de informatie

Na de verkenning komt de informatie. Dit is meestal de langste fase. De Tweede Kamer stelt dan een informateur aan. Deze informateur heeft over het algemeen de opdracht om gesprekken te voeren met de partijen die volgens de verkenner een coalitie kunnen gaan vormen. Uiteindelijk komt hier dan een concept-regeerakkoord uit. Vaak duurt dat tegenwoordig wel maanden. De partijen zijn het vaak niet met elkaar eens. Het komt dan ook regelmatig voor dat de informateur stopt voordat de informatie is afgelopen. Hij concludeert dan dat hij geen coalitie ziet ontstaan tussen de partijen. Vaak volgt er dan weer een debat. Dan wordt er een nieuwe informateur aangesteld met een nieuwe opdracht.

Uiteindelijk ligt er dan toch een concept-regeerakkoord. Dit akkoord wordt naar de Kamer gestuurd en er volgt weer een debat. Hierna begint de volgende fase.

Fase 3: de formatie

In deze fase wordt de daadwerkelijke formatie gedaan. Dat betekent dat er nu wordt gezocht naar goede bewindspersonen (ministers en staatssecretarissen) voor het nieuwe kabinet. Dit gebeurt onder leiding van de formateur. Vaak is dat de leider van de grootste partij (in de coalitie). Dan is de formateur vaak ook de, dan nog beoogd (zeer waarschijnlijk de nieuwe) minister-president van Nederland. De formateur voert gesprekken met de kandidaat-bewindslieden om te bepalen of zij bereid en in staat zijn om bewindspersoon te worden. Vaak is dit wel het geval. Ook worden de kandidaat-bewindslieden gescreend (onderzocht, doorgelicht) door de AIVD en de Belastingdienst. De bewindspersonen komen namelijk veel te weten over het land, en die geheimen moeten ze wel goed kunnen bewaren. Ook wil de Kamer liever geen bewindslersonen die belastingfraude hebben gepleegd. Deze fase duurt meestal enkele dagen tot weken.

Als de formatie zo goed als rond is, houdt het nieuwe kabinet het zogenoemde constituerend beraad. Je zou dat wel kunnen zien als de echte officiële oprichting van het nieuwe kabinet. De ministersposten worden officieel verdeeld, er wordt een vervangingsregeling gemaakt voor als een minister tijdelijk afwezig is en er wordt vastgesteld wat ongeveer de rode draad van het kabinetsbeleid zal zijn.

Hierna vertelt de formateur nog één keer wat er allemaal is gebeurd in de formatie aan de Tweede Kamer.

Afronding

Nu de nieuwe bewindspersonen er klaar voor zijn en er een regeerakkoord ligt, kan het nieuwe kabinet bijna aan de slag. De koning of koningin ondertekent de ontslagbrieven van de oude ministersploeg en ondertekent daarna de benoemingen van de nieuwe ministers. De nieuwe minister-president ondertekent deze ontslagen en benoemingen ook. Hierna legt de bewindspersoon de volgende eed af:

Ik zweer (verklaar) dat ik, om tot minister/staatssecretaris van de Staten-Generaal te worden benoemd, rechtstreeks noch middellijk, onder welke naam of welk voorwendsel ook, enige gift of gunst heb gegeven of beloofd. Ik zweer (verklaar en beloof) dat ik, om iets in dit ambt te doen of te laten, rechtstreeks noch middellijk enig geschenk of enige belofte heb aangenomen of zal aannemen. Ik zweer (beloof) trouw aan de Koning, aan het Statuut voor het Koninkrijk en aan de Grondwet. Ik zweer (beloof) dat ik de plichten die mijn ambt mij oplegt getrouw zal vervullen. Zo waarlijk helpe mij God almachtig! (Dat verklaar en beloof ik!) — Eed voor benoemingen nieuwe bewindspersonen. Tussen haakjes het niet-christelijke alternatief op het voorgaande gedeelte

Na het afleggen van de eed gaat het hele kabinet op de foto met de koning of koning. Het kabinet plus de koning is officieel de regering, maar vaak wordt de term regering ook gebruikt voor het kabinet. Het fotomoment wordt de bordesscène of bordesfoto genoemd.

Als de foto genomen is, gaan de ministers naar hun ministerie. Daar nemen zij door middel van een officiële overdracht het stokje over van hun voorganger.

Nu het kabinet is beëdigd is het tijd voor de eerste vergadering, de ministerraad. Deze is een aantal dagen na de beëdiging. In deze vergadering stelt het kabinet de regeringsverklaring vast. De regeringsverklaring is zo'n beetje de uitleg van de minister-president over de kabinetsformatie en de doelen van het kabinet. Als de verklaring is vastgesteld volgt er weer een debat in de Tweede Kamer. De minister-president spreekt de regeringsverklaring uit en de Kamer gaat weer in debat. Als er aan het eind van het debat geen motie van wantrouwen is aangenomen, heeft het kabinet genoeg steun om te gaan regeren. En hiermee is de formatie ten einde.