Hendrik Conscience

Hendrik Conscience
Citaat
Algemene informatie
Naam voluit
Pseudoniem
Bijnaam
Geboren	3 december 1812
Geboorteplaats	Antwerpen
Overleden	10 september 1883
Nationaliteit	België
Beroep
Werk
Jaren actief	1837-1883
Genre(s)	Historische romans
Stroming	Romantiek
Invloeden
Bekende werken	De leeuw van Vlaanderen
Uitgeverij(en)
dbnl
Handtekening
Website	www.dbnl.nl
Portaal Literatuur

Hendrik (Henri) Conscience (Antwerpen, 3 december 1812 – Elsene, 10 september 1883) was een bekend Vlaams schrijver. Consciences beroemdste boek is De leeuw van Vlaanderen (1838) over de Guldensporenslag van 1302. Dit boek is tevens een van de eerste boeken uit de Vlaamse literatuur. Conscience was een volksschrijver en richtte zich tot iedereen die in Vlaanderen woonde. Hij werkte erg ijverig en beschikte over veel fantasie.

Conscience probeerde het Vlaamse volk op te voeden door middel van tot de verbeelding sprekende teksten. Hij was voorstander van België, maar tegelijkertijd was hij erg voor het behoud van de Vlaamse cultuur en meer rechten voor het Vlaamse volk. Hij schreef vooral historische romans en romans die zich op het platteland afspeelden. Naast schrijver was hij ook bestuurder, redacteur en conservator in verschillende musea.

Conscience wordt ook wel de man die zijn volk leerde lezen genoemd, omdat hij als schrijver zo populair was. Conscience wordt daarnaast gezien als de vader van de Vlaamse literatuur. Gedurende zijn leven schreef hij meer dan 100 boeken, die ook vertaald werden in andere talen.

Levensloop

Jeugd

Conscience werd geboren in 1812 in Antwerpen, toen België onder deel was van het Eerste Franse Keizerrijk. Zijn moeder kon niet lezen en schrijven. Dit was bij de helft van de Vlamingen in die tijd zo. Zijn vader werkte voor de marine van Napoleon Bonaparte. Na het Congres van Wenen zouden de Fransen wegtrekken uit België, waarbij het gezin achterbleef in Antwerpen. Hoewel zijn ouders acht kinderen kregen, overleden er twee tijdens de geboorte en nog eens vier tijdens de bevalling. Hendrik en zijn broer Jean-Balthasar waren de enige die volwassen werden. Toen zijn moeder overleed in 1820 trouwde zijn vader zes jaar later met een veel jongere vrouw. Samen kregen zij nog eens negen kinderen, waarvan er vier zeer jong overleden.

Vanaf kinds af aan had Conscience een zwakke gezondheid. De eerste zeven jaar zat hij vooral in een stoel aan het raam. Zijn moeder vertelde hem dan verhalen uit de haven van Antwerpen. Later kon hij meer en vertelde zijn vriendjes allerlei verhalen. Bovendien had Conscience een passie voor de natuur en bracht veel tijd door in de tuin van de familie. Conscience werd eerst door zijn vader onderwezen, maar ging later naar een privéschool in Borgerhout. Conscience sprak het Nederlands als zijn moedertaal en leerde zelf Frans en Engels. Na zijn opleiding ging hij lesgeven aan de beste scholen van Antwerpen in die tijd.

Belgische Revolutie

Zie Belgische Revolutie voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Nadat de Belgische Revolutie uitbrak besloot Conscience te dienen in het Belgische leger. Na de Franse overheersing werd besloten dat België onderdeel werd van Nederland. Veel Belgen, voornamelijk de Franstalige Belgen, vonden dat de Nederlandse koning Willem I het noorden voortrok op het zuiden. Dit leidde tot woede bij het zuiden, waarbij na een operavoorstelling de revolutie uitbrak. Conscience diende in het leger van 28 oktober 1830 tot 21 mei 1836; eerst vrijwillig en daarna als korporaal en onderwijzer.

De Belgische Revolutie leidde tot het ontstaan van het moderne België. België werd echter in die tijd geleid door voornamelijk Franstaligen. Ook was de voertaal van de regering, de overheid en belangrijke instituten Frans. Hoewel er meer Vlamingen waren dan Walen, was het Vlaams niet gestandaardiseerd. Voor het Frans was wel een standaardtaal. Bovendien bestond het grotendeel van de Vlaamse bevolking uit arme boeren en arbeiders, die vaak niet konden lezen en schrijven. Conscience geloofde dat België enkel als land kond overleven als het tweetalig was. De Vlamingen moesten daarom zich bewust worden van hun identiteit en leren lezen en schrijven. In die tijd werden Belgische boeken voornamelijk geschreven in het Frans. Er werden wel Vlaamstalige boeken geschreven, maar deze waren niet populair en werden door een klein clubje gelezen.

Conscience had contacten met Jan De Laet en Theodoor van Ryswyck; twee Vlaamse schrijvers. Zij waren onderdeel van de Vlaamse Beweging, die dan tot doel had de positie van Vlamingen in België te veranderen. Conscience werd daarom ook lid van de schrijversvereniging De Olijftak. Conscience werd in de tussentijd ingenieur voor de Belgische staat. Conscience had namelijk weinig geld om alleen van het schrijven te kunnen leven. Conscience werkte hierdoor ook als vertaler voor het Antwerpse provinciebestuur, maar werd al snel ontslagen. Later werd hij uit noodzaak tuinman.

Begin van zijn schrijverschap

Conscience schreef in het begin zijn gedichten in het Frans. Dit kwam doordat Conscience het Frans erg vaak gebruikte. Ook dacht hij in het Frans. Conscience schakelde later over naar het Nederlands, maar in zijn teksten is duidelijk te zien dat hij het Frans beter beheerste. Zijn eerste boek publiceerde hij in 1837, In 't Wonderjaer 1566. Het boek was niet echt een succes, maar werd toch opgemerkt door de Belgische koning Leopold I. Dat Leopold I het boek zelf gelezen heeft is onwaarschijnlijk; de koning sprak zelf geen Nederlands. Conscience werd uitgenodigd om bij de koning langs te komen. De koning vroeg aan Conscience om zijn zoon, de later koning Leopold II, en de andere prinsen Nederlands te leren. Dit deed Conscience ook.

Conscience wilde een groot publiek trekken voor zijn boek. Hij dacht aan de poppenkastvoorstellingen, die hij als kind zag. Volgens Conscience moest hij een meeslepend, maar toch eenvoudig verhaal schrijven met veel actie. Daarnaast geloofde hij dat de Vlamingen zich bewust moesten worden van hun geschiedenis. Conscience raakte geïnspireerd bij het zien van het schilderij De Groeningeslag van Nicolaise De Keyser. Dit metershoge schilderij beeldt de Guldensporenslag uit. De Guldensporenslag was een veldslag in de Vlaamse geschiedenis, waarin het Vlaamse leger (bestaande uit ambachtslieden en boeren) het veel grotere en beter voorbereide Franse leger versloeg. Deze slag was in die tijd bijna vergeten en veel Vlamingen waren zich er niet bewust van. Conscience besloot een boek hierover te schrijven, aangezien de veldslag ging over gewone mensen, die Vlaamse helden werden.

Dit boek werd uiteindelijk De leeuw van Vlaanderen (1838), dat Conscience in het Nederlands schreef. Hoewel het boek niet helemaal historisch correct is, werd het boek een groot succes. Hoewel het Vlaams enkel een verzamelnaam was voor verschillende dialecten, was dit boek hetgeen waarop men zat te wachten. Conscience's doel werd duidelijk uit het voorwoord van het boek:

Zo wil mens ons, Vlamingen, allen tot Walen of Fransen maken om de smelting, welke het Bestuur zich voorstelt, te bereiken. - Dit doel is verachtelijk en onrechtvaardig. Wij Vlamingen hebben een geschiedenis, een voorleden tijd als Land en als volk terwijl de Walen (Luik alleen) slechts een geschiedenis van afzonderlijke Steden hebben. — De leeuw van Vlaanderen, Hendrik Conscience

Conscience wilde dat de Vlamingen op kwamen voor hun rechten. Hij wilde niet dat de Vlamingen in opstand kwamen tegen de Belgische overheid en zich zouden afscheiden.

Na De Leeuw

De Leeuw van Vlaanderen maakte Conscience enorm bekend. Hoewel Conscience een gemiddeld schrijftalent had, wist hij goed hoe hij zijn boeken moest verkopen. Hij besteedde veel aandacht aan het papier en de vormgeving van zijn boeken. Ook voorzag hij zijn boeken van afbeeldingen. Om dit te doen gaf Conscience ook veel geld uit, maar hij zag dit als investering. Veel andere schrijvers en uitgeverijen namen dit later van Conscience over. Conscience was actief als schrijver en zou per jaar gemiddeld twee boeken uitgeven. Het schrijverschap alleen was niet genoeg om te kunnen leven; hij werkte daarnaast als hovenier en later voor de Academie van de Schone Kunsten.

Zijn klassieker werd opgevolgd door De Loteling (1850), De omwenteling van 1830 (1858) en verschillende andere boeken. Toch bleef De leeuw van Vlaanderen zijn meesterwerk, dat hij liet vertalen in o.a. het Engels, Duits en Frans. Conscience zou trouwen met Maria Peinen in 1842. Voor Conscience was de liefde heilig en de twee hadden een gelukkig huwelijk. Samen zouden ze vijf kinderen krijgen, waarvan er vier op jonge leeftijd overleden. Conscience vluchtte op latere leeftijd weg uit de stad naar Schilde. Hier had hij een huis met een botanische tuin. Hij maakte vaak lange wandelingen en zocht naar planten om te kweken in zijn tuin. Conscience was de mede-oprichter van het tijdschrift Vlaemsch België. In 1857 werd Conscience commissaris in Kortrijk, wat Conscience een vreselijke baan vond. Ondertussen had de Belgische staat het Wiertzmuseum te Brussel geopend, waar Conscience de bewaarder van werd in 1868. Toen zijn honderdste boek werd uitgegeven werd er een groot feest voor hem gehouden. Onder zijn balkon zongen die ochtend honderden schoolkinderen voor hem.

Overlijden

Kort voor zijn dood werd in Antwerpen een groot standbeeld van hem, gemaakt door Frans Joris, ingehuldigd. Conscience kon hier niet bij zijn, aangezien hij erg ziek was. Een paar maanden na de onthulling van het standbeeld overleed hij op 10 september 1883. Zes dagen later werd hij begraven in Antwerpen. Op zijn graf is een groot monument geplaatst in 1886.