Kiesrecht
Stemrecht of kiesrecht is het recht om te stemmen of jezelf kandidaat te stellen. Stemrecht is een belangrijk onderdeel van een democratie. Het is namelijk nodig om mee te kunnen en/of te kiezen tijdens verkiezingen. Op deze manier kan je je mening laten horen en het bestuur van het land, een plaats of regio beïnvloeden. Wie het recht heeft om te stemmen verschilt per land. Ook zijn er in een land verschillen per verkiezingen.
In de meeste landen kunnen enkel volwassenen stemmen. In Nederland en België is de kiesleeftijd 18 jaar. Dit betekent dat iedereen van 18 jaar en ouder kan stemmen. In andere landen is de kiesleeftijd lager (bijvoorbeeld 16 jaar in Oostenrijk) of juist hoger (bijvoorbeeld 21 in Singapore). In veel landen moet je ook de nationaliteit hebben van dat land om te stemmen. In bepaalde gevallen kunnen mensen hun stemrecht ontzegd worden, bijvoorbeeld als ze een lange gevangenisstraf moeten uitzitten.
Meestal is stemmen een recht en geen plicht. Dit betekent dat je mag stemmen en niet hoeft te stemmen. In België geldt er echter een opkomstplicht. Dit betekent dat alle burgers moeten verschijnen bij het stembureau op de dag van de verkiezingen, maar mogen het stembiljet ook blanco inleveren. In Nederland is er geen opkomstplicht voor verkiezingen. Het enige land waar stemmen echter verplicht is is Noord-Korea.
Soorten
Actief vs. passief
In de meeste landen hebben burgers zowel actief als passief kiesrecht. Passief kiesrecht betekent dat een persoon zich verkiesbaar mag stellen. Een persoon mag dan zelf aan de verkiezingen meedoen. Dit kan als onafhankelijk lid, maar ook als lid van een partij.
Met actief kiesrecht wordt bedoeld dat je op een persoon mag stemmen. Je kiest dan een persoon waarmee het eens bent op het stembiljet. Mensen die meedoen aan de verkiezingen, mogen ook in de verkiezingen meestemmen.
Direct vs. indirect
De meeste verkiezingen hebben een direct stemrecht. Dit betekent dat de kiezer rechtstreeks een stem uitbrengt voor een partij of kandidaat. In Nederland is dit zo bij de Tweede Kamerverkiezingen. De burger kiest dan een kandidaat die (als hij/zij genoeg stemmen behaalt) in de kamer komt.
Sommige verkiezingen zijn indirect. In zo'n geval is er een tussenstapje en kunnen de burgers niet rechtstreeks kiezen. In Nederland is dit zo met de Eerste Kamer. De Eerste Kamer wordt namelijk gekozen door de Provinciale Staten. Deze Provinciale Staten worden weer gekozen door de kiezers. De Eerste Kamerverkiezingen zijn hierdoor indirect.
Facultatief vs. verplicht
In deze meeste landen is het stemrecht facultatief. Dit betekent dat je gebruik mag maken van het stemrecht, maar dit niet hoeft. Met andere woorden, stemmen is niet verplicht. In Nederland is dit het geval bij alle verkiezingen. Ook in bijvoorbeeld Duitsland, Frankrijk, de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk is stemmen niet verplicht.
In sommige landen is het wel verplicht om naar een stembureau te gaan. In België geldt bijvoorbeeld een opkomstplicht. Op de dag van de verkiezingen moeten alle mensen die mogen stemmen in België naar het stembureau toe. In principe mag je het stembiljet ook blanco (leeg) inleveren. Het valt namelijk niet te controleren of je echt hebt gestemd. In veel landen geldt er namelijk een stemgeheim. In onder andere Luxemburg, Malta, Griekenland en Cyprus geldt er ook zo'n opkomstplicht. Mensen die zich niet melden kunnen dan een boete of zelfs een gevangenisstraf krijgen. In de westerse landen worden deze regels niet gehandhaafd, en krijg je dus geen straf als je niet komt.
Het enige land waar echt een stemplicht geldt is Noord-Korea. Dit komt doordat stemmen in Noord-Korea niet geheim is. Niet stemmen in Noord-Korea heeft erge gevolgen.
Verkiezingen en referenda
Stemrecht zorgt ervoor dat je kunt stemmen tijdens verkiezingen en referenda. Een verkiezing is het kiezen van een volksvertegenwoordiging, zoals een parlement of een gemeenteraad. Het verschilt per land hoe vaak deze verkiezingen plaatsvinden. Ook verschilt het in het land nog eens per verkiezing. Ook kunnen verkiezingen soms eerder gehouden worden, maar dit is niet altijd mogelijk.
Een referendum is een bijzondere verkiezing. Je kan dan stemmen voor een voorstel. Tijdens verkiezingen stem je op kandidaten en partijen. Deze kandidaten en partijen hebben vaak heel veel ideeën. Bij een referendum mag het volk stemmen over een specifiek wetsvoorstel. Vaak zijn dit erg belangrijke wetten, zoals een nieuwe grondwet of toetreding tot de Europese Unie. In Nederland en België vinden referenda bijna nooit plaats, maar in bijvoorbeeld Zwitserland zijn er ieder jaar een aantal referenda.
Beperkingen
Kiesleeftijd
De kiesleeftijd is de leeftijd vanaf welke je mag stemmen en je verkiesbaar mag stellen. De kiesleeftijd is in de meeste landen 18 jaar, waaronder in Nederland en België. In Nederland en België was de kiesleeftijd vroeger veel hoger. In België moest je tot 1981 minstens 21 jaar oud zijn. In Nederland was de kiesleeftijd oorspronkelijk 25 jaar. Door de jaren heen werd de leeftijd steeds verlaagd. Sinds 1971 mogen 18-jarigen stemmen (actief kiesrecht), maar pas sinds 1983 mogen ook 18-jarigen zich verkiesbaar stellen (passief kiesrecht).
Sommige partijen willen de kiesleeftijd verder verlagen naar 17 of zelfs 16 jaar. In sommige landen is de kiesleeftijd al zo laag. In Griekenland kun je vanaf je 17e stemmen, terwijl dit in Oostenrijk vanaf je 16e is. Voor het verlagen van de kiesleeftijd zijn er verschillende voor- en tegenargumenten.
Vrouwenkiesrecht
Zie Vrouwenkiesrecht voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Vroeger konden alleen mannen stemmen, maar tegenwoordig kunnen vrouwen in bijna ieder land stemmen. In Nederland kunnen vrouwen sinds 1919 stemmen en zich sinds 1917 verkiesbaar stellen. In België is er sinds 1948 vrouwenkiesrecht. Het laatste land wat het vrouwenkiesrecht invoerde was Saoedi-Arabië in 2015.