Verdrag van Lateranen

Het Lateraanse Paleis (links), waar het verdrag van Lateranen getekend werd. Rechts zie je de Sint-Jan van Lateranen dat ook een onderdeel is.

Het Verdrag van Lateranen is een verdrag tussen Italië en de Heilige Stoel (de regering van de Rooms-Katholieke Kerk). Het verdrag werd gesloten op 11 februari 1929 tussen paus Pius XI en de Italiaanse premier Benito Mussolini. Het verdrag ging in op 7 juni datzelfde jaar.

Door het verdrag van Lateranen ontstond Vaticaanstad als onafhankelijk land. Het landje was de opvolger van de Kerkelijke Staat, die in 1870 door Italië werd ingenomen. Het verdrag is vernoemd naar het Lateraanse Paleis. In dat paleis werd het verdrag namelijk getekend.

Voorgeschiedenis

De Kerkelijke Staat

De ligging van de Kerkelijke Staat in 1789

De paus regeerde eeuwenlang niet alleen over de Rooms-Katholieke Kerk, maar ook over de Kerkelijke Staat. Dat land ontstond in 756 en omvatte de regio's Romagna, Marche, Umbrië en Lazio. Rome was de hoofdstad van de Kerkelijke Staat. In de Kerkelijke Staat had de paus zowel de kerkelijke als wereldlijke macht. In andere katholieke landen had de paus alleen kerkelijke invloed.

In de 19e eeuw was Italië verdeeld in enkele kleinere landjes. De belangrijkste landjes waren het koninkrijk Sardinië, het koninkrijk der Beide Siciliën, het koninkrijk Lombardije-Venetië, de Kerkelijke Staat en enkele kleinere staten als het groothertogdom Toscane. Die landjes hadden ongeveer dezelfde taal, cultuur en geschiedenis. In de 19e eeuw kwam het nationalisme op. In Italië ontstond toen ook een beweging om alle Italiaanse landjes in één land te verenigen. Dat proces heet de risorgimento (of Italiaanse eenwording). Er ontstonden verschillende revoluties, waardoor het huis Savoye over een steeds groter gebied regeerde. In 1861 ontstond zelfs het koninkrijk Italië.

De Kerkelijke Staat lag alleen in het midden van het koninkrijk. Het land was in het noorden en zuiden door Italië omringd. De Italianen wisten eerst het oostelijke gedeelte van de Kerkelijke Staat te veroveren. Hierdoor regeerde de paus alleen nog over Rome en het omliggende gebied. De Italianen waren eerst bang dat Frankrijk of Oostenrijk de paus zou beschermen. In 1870 besloten zij toch om de Kerkelijke Staat binnen te vallen en Rome in te nemen. Hierdoor kwam er een einde aan de Kerkelijke Staat en was de Italiaanse eenwording compleet.

"Gevangen in het Vaticaan"

Een stuk van Vaticaanstad

De paus verloor misschien zijn land, maar niet zijn macht. Hij was nog steeds de leider van de Rooms-Katholieke Kerk. Italië was (en is) grotendeels Rooms-katholiek. De Kerk heeft daardoor veel invloed in het land. De paus ging na het verlies van de Kerkelijke Staat uit protest in Vaticaanstad wonen. Zij zagen zichzelf als "gevangene van het Vaticaan". Ook weigerden zij de Italiaanse regering te erkennen. De paus maakte nog steeds aanspraak op de Kerkelijke Staat.

De term "gevangene van het Vaticaan" was eerder symbolisch. De paus koos er zelf voor om alleen in Vaticaanstad te blijven. Het was dan ook eerder een protest. In theorie kon de paus gewoon over Italiaans grondgebied reizen.

Benito Mussolini

In 1922 werd de Italiaanse fascist Benito Mussolini premier van Italië. In de jaren hierna maakte hij van Italië langzamerhand een fascistische staat. Mussolini was zeer nationalistisch. Zo wilde hij allerlei grondgebieden hebben waar veel Italianen woonden.

Ondertussen hadden de Italiaanse regering en de Rooms-Katholieke Kerk nog steeds een conflict met elkaar. In 1929 besloot Mussolini om iets te doen wat nog geen enkele andere Italiaanse politicus gelukt was: het conflict oplossen. Op die manier wilde hij steun winnen onder de katholieke bevolking van het land. Hoewel Mussolini zelf voor een scheiding tussen kerk en staat was en zich tegen de macht van de Kerk had gekeerd, besloot hij toch een compromis te sluiten. In 1927 liet Mussolini zich zelfs al dopen en werd katholiek.

Het verdrag

Inhoud

Loop van de grens tussen Italië en Vaticaanstad

 Eigendom van Vaticaanstad

 Sint-Pietersplein: eigendom van Vaticaanstad, maar de Italiaanse politie mag hier veiligheidstaken uitvoeren (zoals mensen oppakken). Opgemerkt moet worden dat het lichtgrijze deel langs de zuidmuur van het Vaticaan een fout is: dit is Italiaans grondgebied

 Eigendom van Italië

 Italiaans grondgebied, maar in gebruik van het Vaticaan. Dat gebied heeft een extraterritoriale status; Italiaanse wetgeving is er niet van toepassing

 De smalle strook (3x60 meter) langs de noordelijke colonnade is Italiaans grondgebied. Dat wordt weersproken door de gemengde Italiaans-Vaticaanse commissie die tot 1932 de details van het verdrag moest uitwerken. Omdat die commissie slechts een adviserende rol had, beschouwt Italië deze strook als zijn grondgebied

Het verdrag van Lateranen bestond uit drie onderdelen. In het eerste deel werd de conflicten over erkenning en gebieden opgelost. De Heilige Stoel erkende de Italiaanse regering. De Italiaanse regering erkende in ruil hiervoor de onafhankelijkheid van Vaticaanstad. Door het verdrag werd Vaticaanstad dus een onafhankelijk land. De Heilige Stoel gaf ook haar claim over de Kerkelijke Staat op. Het verdrag van Lateranen stelde ook de grens tussen Italië en Vaticaanstad vast. Vaticaanstad kreeg door middel van het verdrag recht om een eigen buitenlandse politiek te voeren.

In het tweede deel werd de rol van de Rooms-Katholieke Kerk in Italië geregeld. De Rooms-Katholieke Kerk werd de officiële staatsgodsdienst van Italië. Ook kwam het onderwijs in handen van de katholieke kerk. Daarnaast mocht de kerk ook jeugdbewegingen opzetten.

In het derde deel kreeg de Heilige Stoel financiële compensatie voor de verloren delen. De Italiaanse regering betaalde dus een bedrag aan de Kerk voor de bezittingen die Italië in 1870 had ingenomen.

Extraterritoriale bezittingen

Een van de bekendste extraterritoriale bezittingen is Sint-Paulus buiten de Muren.

Het verdrag bevatte ook een lijst met extraterritoriale bezittingen. Dat zijn gebouwen en grondgebieden van de Heilige Stoel die buiten Vaticaanstad liggen. Het gaat om:

• Het complex van Sint-Jan van Lateranen (inclusief het Lateraanse Paleis).
• De Basiliek van Santa Maria Maggiore.
• De Sint-Paulus buiten de Muren.
• Het Paleis van de Cancelleria.
• Congregatie voor de Evangelisatie van de Volkeren.
• Het paleis van Sint-Callixtus.
• Het Palazzo del Sant'Offizio.
• Het Palazzo dei Convertendi.
• Het Vicariato-paleis.
• Het Palazzo delle Congregazioni ai Propilei.
• Het Palazzo Pio.
• Het Pontificio Seminario Romano Minore.
• Alle gebouwen op het Janiculum:
  • Romence Pio Pauselijke College
  • Pauselijke Oekraïense Universiteit van St. Josaphat
  • Pauselijke Noord-Amerikaanse College
  • Ziekenhuis van het Kindje Jezus
  • De kerk en het klooster van St. Onofrio
  • Pauselijke Stedelijke Universiteit
  • Het gebied van Technical Services van de Heilige Stoel
  • Het college International Santa Monica
  • General curie van de Sociëteit van Jezus
  • Instituut van het kind Maria
  • Kerk van de Heiligen Michaël en Magnus
  • Gebouwen van de Calasanziane Zusters
  • De Zusters van Ons Huis en de gebouwen op Borgo Santo Spirito grenzend aan de curie van de jezuïeten
• Het Pauselijk Paleis, Villa Barberini en de Villa Cybo met de tuinen eromheen in Castel Gandolfo.
• Het gebied Santa Maria di Galeria. Hier staan de antennes van Radio Vaticaan.

Nasleep

Bestand:Il Presidente Sergio Mattarella con Sua Santità Leone XIV, in occasione della visita Ufficiale in Vaticano 2.jpg

Ondanks de veranderingen zijn Vaticaanstad en Italië nog zeer goed bevriende landen. Hier zie je een ontmoeting tussen paus Leo XIV en de Italiaanse president Sergio Mattarella.

Mussolini en de Heilige Stoel zagen het verdrag als overwinning gezien. 11 juni wordt in Vaticaanstad nog steeds als een feestdag gevierd. Het is de dag waarop het verdrag inging. Mussolini liet de straat tussen het Sint-Pietersplein en de Tiber vernoemen naar de Via della Conciliazione, oftewel de "weg van de verzoening". Het verdrag werd namelijk gezien als een verzoening tussen de Italiaanse regering en de Heilige Stoel.

Later hield Mussolini zich steeds minder aan het verdrag. Zo werden katholieke jeugdbonden ontbonden en vervangen door zijn fascistische jeugdbond. Ook zijn racistische wetten zorgden voor een breuk met het Vaticaan. De Heilige Stoel hield zich beter aan het verdrag. Toch dwong het verdrag dat de Heilige Stoel neutraal zou zijn. Desondanks speelt de paus een belangrijke rol bij diplomatieke onderhandelingen. In dat laatste geval kun je spreken van een verschil van interpretatie. Het Verdrag van Lateranen doelde er waarschijnlijk op dat de Heilige Stoel niet mee zou doen aan oorlogen.

Na de Tweede Wereldoorlog bleef Italië het verdrag erkennen. In 1984 veranderde premier Bettino Craxi wel enkele bepalingen. Zo werd de rooms-katholieke staatsgodsdienst afgeschaft. Sindsdien heeft Italië geen staatsgodsdienst meer. Daarnaast kon de Italiaanse staat geen bezwaar meer maken tegen de benoeming van bisschoppen. Adellijke en kerkelijke titels werden ook niet meer automatisch door de kerk erkend. Ondanks de veranderingen bleef de relatie tussen Italië en de Heilige Stoel goed.