Kelten: verschil tussen versies

Uit Wikikids
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
k (Categorie:Prehistorie verwijderd met HotCat)
 
(44 tussenliggende versies door 8 gebruikers niet weergegeven)
Regel 1: Regel 1:
  +
{{Zie ook|Zie ook [[Tijdlijn van cultuurvolkeren in de Lage Landen]]}}
−
{{opmaak}}
  
  +
[[Bestand:Celts in Europe.png|right|300px|miniatuur|Gebieden waar ooit Keltische volken hebben gewoond.
−
== Wie zijn de kelten? ==
  
  +
{{Legenda|#ffff43|[[Hallstattcultuur|Hallstatt]] en [[La Tène-periode]] kerngebied, rond de 6e eeuw v.Chr.}}
  +
{{Legenda|#97ffb6|Andere delen van Europa waar vroeger Kelten woonden}}
  +
{{Legenda|#27c600|De zes overgebleven Keltische gebieden}}
  +
{{Legenda|#1a8000|Gebieden waar thans nog een Keltische taal wordt gesproken}}]]
  +
[[Bestand:Ceremonial Celtic Helmet from III century BC Gaul (Agris Charente).png|right|250px|miniatuur|Bronzen helm, gemaakt rond 300 v. Chr in Keltisch Gallië]]
  +
De '''Kelten''' waren een verzameling van volken die in de [[prehistorie]] (eigenlijk [[protohistorie]], [[La Tène-periode]]) en [[oudheid]] grote delen van [[Europa (werelddeel)|Europa]] bewoonden. Zij hadden een eigen soort godsdienst die we kennen als de [[Keltische mythologie]]. Mogelijk is er een verband met de [[Hallstattcultuur|Hallstatt-cultuur]]. Die kenden al een zogeheten wagenbegrafenis. De vroegste wagenbegrafenissen in Groot-Brittannië ontstonden ca. 500 voor Christus. De westerse [[La Tène-periode]] komt grotendeels overeen met het historische Keltische Gallië. Maar of het daadwerkelijk hetzelfde is, dat is niet duidelijk.
   
  +
Historische Keltische groepen waren de Galliërs (West-Europa, [[Frankrijk]], [[Zwitserland]]), Keltiberiërs ([[Iberisch Schiereiland|Iberisch schiereiland]]), Gallaeciërs ([[Galicië (Spanje)|Galicië]], Noord [[Portugal]] en Noord [[Spanje]]), Galaten (Galatië, [[Anatolië]]), Oud Britten ([[Groot-Brittannië]]), en de [[Gaels]] ([[Ierland (eiland)|Ierland]], [[Schotland]] en het [[Man (eiland)|eiland Man]]).
−
De Kelten worden gevormd door verschillende stammen en volkeren die maar één ding gemeen hadden met elkaar: de Keltische taal. Een paar volkeren die tot de Kelten behoren zijn:
  
−
*de Galliërs
  
−
*de Ieren
  
−
*de Welsh
  
−
*de Britten
  
−
*Cumbriërs
  
−
Vanaf ongeveer 800 voor Christus verspreidden de Kelten zich richting het westen over Europa. In de 6e eeuw voor Christus kwamen er Kelten in Oostenrijk en daarna in Frankrijk. In de 4e eeuw voor Christus was het Keltische rijk het grootste. Ze leefden toen in delen van wat nu Spanje, Portugal, Frankrijk, België, Nederland, Groot-Brittannië, Ierland, Oostenrijk, Zwitserland en Italië is.
  
−
In Nederland waren het de Keltische stammen uit Gallië die zich hier vestigden, in Noord-Brabant en Limburg. De Kelten wonen op verschillende plekken in Europa en gingen regelmatig de strijd met elkaar aan. Omdat er vele volkeren en stammen waren en er geen centraal bestuur was en dus geen eenheid, vonden er regelmatig conflicten plaats tussen de stammen onderling.
  
   
−
== Hoe leefden de Kelten? ==
 +
== Taal ==
  +
[[Bestand:Hallstatt LaTene.png|miniatuur|Keltische stammen gedurende de Hallstatt-La Tene periode]]
  +
De vroegste meest duidelijke voorbeelden van Keltische taal zijn de ''Lepontische'' inscripties bij ''Lugano'' (Zwitserland) uit de 6e eeuw voor Christus. Het meeste schriftelijke bewijs van de vroege Kelten komt van de Grieks-Romeinse schrijvers, die de Kelten vaak groepeerden als barbaarse stammen. Ze volgden een oude Keltische religie onder toezicht van [[Druïde|druïden]]. Het eerste geschreven gebruik van de naam Kelten - als '''Κελτοί''' (''Keltoi'') in het Grieks - om naar een ''etnische groep'' (cultuur) te verwijzen, was door Hecataeus van Miletus, de Griekse geograaf, in 517 v.Chr.  Hij schreef over een volk dat in de buurt van ''Massilia'' woonde (het huidige [[Marseille]]).
   
  +
Zij spraken een [[Keltische talen|Keltische taal]] en verschilden soms heel erg van elkaar. Er is dan ook nooit een ''Keltisch Rijk'' geweest of een Keltische staat, de naam Kelten was alleen een naam voor volkeren die een Keltische taal spraken. Op hun hoogtepunt in de 4de eeuw v. Chr. bewoonden zij de Britse eilanden, het [[Iberisch schiereiland]] ([[Baskenland (autonome regio)|Basken]], [[Galicië (Spanje)|Galiciërs]]), Centraal-[[Turkije]] en een stuk land dat van [[Frankrijk]] tot [[Roemenië]] liep.
−
De Kelten hadden verschillende goden waar zij in geloofden. [[Polytheïsme]] was een kenmerk van de gehele Keltische cultuur. Elk stam had zijn eigen goden die bij andere volkeren niet zo bekend waren. Een god die niet maar bij één volk bekend was, dat was Daghdha, ook wel: de goede god. Daghdha bepaalde de oogsten en het weer. Ook kon het in oorlog voor een succesvolle strijd zorgen. Er werden offers gebracht om de goden te vereren. Hiervoor hadden zij druïden, ook wel [[priester]]s.
 
−
De natuur was erg belangrijk voor de Kelten. Ze hadden waterbronnen en bepaalde bomen die erg belangrijk waren. Kelten maakten veel heuvelforten. De muren waren gemaakt van hout of steen en daar om heen aarden wallen of greppels om hen te beschermen tegen de vijanden. In een heuvelfort werden huizen gemaakt. Houten ronde huizen van takken en modder, de daken werden gemaakt van stro. Andere huizen werden gemaakt van leem of van natuursteen. Hierin leefden de Kelten samen met de dieren die ze hadden. De Kelten waren goede metaalbewerkers. Ze maakten sieraden, drinkbekers of hoorns en hun wapens waren versierd met allerlei details. Er zijn veel voorwerpen bewaard gebleven door de tijd heen.
  
−
Hun levensonderhoud bestond vooral uit het fokken van vee en het bebouwen van grond. Ze bewerkten ijzer en zorgden ervoor dat die kennis over hun hele rijk verspreid werd. Ze hadden hun eigen mijnen om de ijzererts uit te verkrijgen. Hiermee konden ze hun eigen wapens maken.
 
   
  +
Keltische talen worden nu alleen nog gesproken in [[Ierland]], [[Schotland]], [[Man (eiland)|Man]], [[Wales]], [[Cornwall]] en [[Bretagne]].
−
== De taal van de Kelten ==
  
   
  +
Vrijwel alle gebieden met ''Wal-'' of ''Gal-'' in hun naam werden of worden bewoond door Keltische stammen. Bijvoorbeeld: [[Wallonië]], [[Gallië]], [[Wales]] en [[Galicië]].
−
De Keltische taal komt uit de taalstam Indo-Europees. Het Indo-Europees is zo ongeveer 2500 jaar voor Christus ontstaan in het gebied tussen de Karpathen in Oost-Europa en de Oeral in Rusland. Dit wordt gedacht, omdat er overeenkomsten zijn tussen Keltische plaatsnamen en Griekse plaatsnamen. De taal van de Grieken stamt ook uit de [[Indo-Europese talen]].
  
−
Er worden nog maar weinig Keltische talen gesproken. Een paar zijn er nog actief, deze leven voort in Bretagne en op de Britse eilanden.
 
−
Het bretons wordt nog in Bretagne gesproken, dat is een Keltische taal die in de vroege Middeleeuwen werd meegebracht door de Britten die vluchtten van de Britse eilanden voor de Angelen en de [[Saksen]].
  
   
  +
De [[Keltische talen]] zijn langzaam uit elkaar gegroeid en zo ontstonden uiteindelijk verschillende talen. Door de eeuwen heen ontwikkelden de talen zich tot de afzonderlijke ''Keltiberische'' (Noordoost-Spaans-Keltisch), ''Goidelic''- (Gaelic talen, Iers en Schots) en ''Brittonische'' (Britse Keltische talen) talen. De meeste Keltische talen zijn uitgestorven. Alleen het [[Iers]], [[Welsh (taal)|Welsh]], [[Bretons]] en [[Schots-Gaelisch]] worden nog op enigszins grote schaal gesproken.
−
== De ondergang van de Kelten ==
  
   
  +
Veel woorden in het Nederlands hebben een Keltische oorsprong, zoals "ambacht", "kar", "broek" en "eed".
−
Al vroeg kwamen de [[Romeinen]] en de Kelten met elkaar in aanraking. De Galliërs plunderden in 390 voor Christus Rome. Jaren laten zorgden de Romeinen voor de ondergang van de Kelten. De Romeinen wilden hun eigen rijk uitbreiden en ze probeerden om de Keltische volkeren te verslaan om hun doel te kunnen bereiken. De onderlinge verdeeldheid tussen de Keltische volkeren maakte het de Romeinen makkelijker om de Kelten te kunnen verslaan.
  
−
Vanaf ongeveer 100 voor Christus lukte het de Romeinen om een groot deel van de Keltische gebieden in handen te krijgen. Veel Kelten werden hierbij vermoord. Andere werden deel van het Romeinse rijk. Rond de jaren 60 tot 50 voor Christus slaagde Julius Caesar er in om heel Gallië (het huidige Frankrijk) te veroveren. Caesar was namelijk een groot strateeg, hij had al snel door dat de volken misschien wel dezelfde taal spraken maar niet samenwerkten in tijden van oorlog. Daarnaast waren de wapens van de Kelten zwakker dan die van de Romeinen. Ze werden afgemaakt. 200 jaar waren de Keltische volkeren met hun cultuur voor een groot deel verdwenen of opgegaan in de Romeinse cultuur.
 
   
  +
Enkele steden danken hun naam aan de Keltische God [[Lugh]]: zoals [[Lyon]], [[Laon]] en [[Leiden]].
−
== De Kelten in Nederland ==
  
   
  +
Met de komst van de Romeinen werd het Latijn overgenomen. Groot-Brittannië en Ierland behielden het langst de Keltische taal. Er was ook een aanzienlijke culturele invloed die Gallië op Rome uitoefende, met name in militaire zaken en rijkunst, aangezien de Galliërs vaak dienden in de Romeinse [[cavalerie]] (legeronderdeel met paarden). De Romeinen namen het Keltische cavaleriezwaard, de spatha, en Epona, de Keltische paardengodin aan.
−
Van oudsher wordt Nederland gezien als een Germaans land. Vooral bekend als de bakermat van de [[Bataven]]. De meningen zijn enigszins bijgesteld. In de afgelopen 20 jaar zijn er in het rivierengebied, het gebied tussen de Maas en de Rijn, archeologische vondsten gedaan die veel lijken op de typische Keltische woongebieden in Zuid-Duitsland en Frankrijk. De theorie op dit moment is dat de inheemse bevolking on het rivierengebied dus Keltisch was. Er woonden mensen genaamd de Eburonen, een Keltische stam. Julius Caesar versloeg deze stam rond het jaar 50 voor Christus.
  
   
  +
==Geschiedenis==
  +
[[Bestand:Scuto Battersea BritMu252a.jpg|miniatuur|Het ''Battersea Shield'', een ceremonieel bronzen schild uit de 3e-1e eeuw voor Christus, is een voorbeeld van de Keltische kunst van [[La Tène-periode]] uit [[Groot-Brittannië]]]]
  +
Het is onduidelijk waar de Kelten precies vandaan kwamen, maar waarschijnlijk was hun kerngebied de streek ten noorden van de [[Alpen]], ongeveer in [[Beieren]] en [[Baden-Württemberg]]. Vanuit dit gebied verspreidden ze zich over heel Europa. Ze bewoonden op hun hoogtepunt de [[Po]]vlakte, de Alpen, Centraal-Turkije, het Iberisch Schiereiland, Gallië, delen van de Balkan, de Lage Landen ten zuiden van de [[Rijn]] en de Britse eilanden. In die tijd bedreigden ze ook het nog kleine [[Romeinse Rijk]], maar veroverd hebben ze het nooit.
  +
  +
Keltenspecialist ''Patrick Sims-Williams'' (2020) pleit voor een oorsprong van de Kelten in een regio, niet in Midden-Europa of richting de Atlantische Oceaan, maar er tussenin, dus in het moderne Frankrijk niet ver van de Alpen.
  +
[[Bestand:Vercingétorix par Millet.jpg|miniatuur|In de 19e eeuw gemaakt standbeeld van Vercingetorix]]
  +
In de [[Gallische Oorlogen]] werden de Keltische Galliërs door [[Julius Caesar]] onderworpen. In 52 voor Christus leidde [[Vercingetorix]] een opstand tegen de Romeinse bezetting, maar werd verslagen bij het beleg van Alesia en gaf zich over. Hierna was het afgelopen met de macht van de Kelten. Op het Iberisch Schiereiland, de Povlakte en in Gallië werden de Kelten [[romanisering|geromaniseerd]]. Ze gingen Latijn spreken en zich Romeins gedragen. Alleen de Britse eilanden bleven nog lange tijd Keltisch. Tijdens de [[Grote Volksverhuizing]] werden de meesten daar echter verjaagd naar de afgelegen en wilde delen van de eilanden, zoals de Schotse Hooglanden, westelijk Ierland en Wales. Ierland bleef nog het langst Keltisch, maar na eeuwen van Brits bestuur verloor ook Ierland een deel van z'n Keltische cultuur.
  +
  +
==Cultuur==
  +
===Geloof===
  +
{{Zie ook|Zie ook [[Keltische mythologie]]}}
  +
  +
De Kelten waren in het begin [[polytheïsme|polytheïstisch]]. Dat betekent dat ze meerdere goden en godinnen hadden en vereerden. een aantal goden werden als drievoudig gezien. Veel Keltische goden zijn bekend uit teksten en inscripties uit de Romeinse tijd. In de Keltische religie was de natuur ook erg belangrijk. Rivieren en beekjes, heuveltoppen, bomen en voorouders werden allemaal vereerd. De Kelten geloofden dan ook dat alles een ziel had en dat die gerespecteerd moest worden. Er werden dan ook vaak offers gebracht. De Keltische cultuur staat bol van de [[mythen]] en [[sage]]n. Het beschikbare bewijs is van een sterke mondelinge traditie, zoals die bewaard door ''[[Bard (zanger)|barden]]'' (tekstdichters en zangers) in Ierland, en uiteindelijk opgetekend door kloosters, ongeveer vanaf de 5e eeuw.
  +
  +
De priesters van de Kelten waren de [[Druïde|druïdes]]. Priesters is eigenlijk een beetje een klein woord, want druïdes waren ook rechters en artsen. Hemel en aarde waren bij de Kelten niet duidelijk gescheiden. Zo geloofden de Kelten dat met [[Samhain]] (waar later [[Halloween]] uit is ontstaan) geesten mensen konden ontvoeren.
  +
[[Bestand:KellsFol032vChristEnthroned.jpg|miniatuur|Book of Kells]]
  +
Uiteindelijk zijn de meeste Kelten overgaan overgegaan op het [[christendom]] (en dan vooral het katholicisme). Ierland werd bekeerd door missionarissen uit Groot-Brittannië, zoals [[St. Patrick's Day|Saint Patrick]] (ca. 385 - 17 maart 461). Zijn sterfdag wordt nog altijd gevierd in Ierland. Het Keltische geloof is toen uitgestorven. Evangelieboeken zoals het Book of Kells en Book of Lindisfarne, kelken, kruisen en dergelijke laten de christelijke vermenging met de Keltische kunst duidelijk zien.
  +
  +
=== Sociale klassen en samenleving ===
  +
Veel van de stammen hadden een stamhoofd of koning. De meeste beschrijvingen van Keltische samenlevingen beschrijven ze als verdeeld in drie groepen: een krijgersaristocratie; een intellectuele (kennis) klasse met beroepen als druïde, dichter en jurist; en alle anderen.
  +
  +
Slavernij , zoals die door de Kelten werd beoefend, was zeer waarschijnlijk vergelijkbaar met de beter beschreven praktijk in het oude Griekenland en Rome. Slaven werden verkregen uit oorlog, invallen en dwang- en schuldendienst. Slavernij was erfelijk, hoewel vrijlating mogelijk was. De Oud-Ierse en Welshe woorden voor 'slaaf', respectievelijk ''cacht'' en ''caeth'', zijn verwant aan het Latijnse ''captus'' 'gevangene', wat suggereert dat de slavenhandel een vroeg contactmiddel was tussen Latijnse en Keltische samenlevingen.
  +
  +
Archeologisch bewijs suggereert dat de pre-Romeinse Keltische samenlevingen verbonden waren met het netwerk van handelsroutes over land die Eurazië overspannen. Archeologen hebben grote prehistorische knuppelpaden (soort vlonders) ontdekt die door moerassen in Ierland en Duitsland lopen. Mogelijk zijn deze gemaakt voor transport op wielen als onderdeel van een uitgebreid wegennet dat de handel vergemakkelijkte.
  +
  +
===Bouwwerken===
  +
[[Bestand:Bund-ro-altburg.jpg|right|250px|miniatuur|Keltische huizen in Duitsland]]
  +
De Kelten hadden ook hun eigen bouwstijl. Vooral in Gallië bouwden ze hun eigen steden en vestigingen. Bekend zijn ook de zogeheten heuvelforten. In Schotland bouwden ze ''brochs'', grote stenen torens, die als uitkijktoren dienden maar ook als verdediging. Voor hun geloof bouwden ze stenencirkels, waarvan de bekendste misschien wel [[Stonehenge]] is, hoewel men tegenwoordig van mening is dat deze al door een eerder volk uit de steentijd zijn gemaakt, maar dat de Kelten er wel gebruik van maakten. De huizen verschilden van tijd tot tijd. In streken waar niet makkelijk steen te krijgen was, werden de huizen van leem gemaakt. In geschikter streken werden grote huizen van steen gebouwd.
  +
  +
===Metaalbewerking en andere ambachten===
  +
[[Bestand:Snettisham HoardDSCF6581.jpg|left|250px|miniatuur|Een Keltische ''torque'']]
  +
De Kelten hadden ook een heel herkenbare vorm van metaalbewerking. Het grondgebied van de Kelten bevatte [[Koper (element)|koper]], [[Tin (element)|tin]], [[Lood (element)|lood]], [[IJzer (element)|ijzer]], [[zilver]] en [[goud]]. De Keltische sieraden waren populair in heel Europa en werden dan ook veel verhandeld. Zelfs de Romeinen en Grieken, die op veel vlakken verder waren ontwikkeld dan de Kelten, vonden het knap dat de Kelten zulke mooie sieraden konden maken. De Kelten maakten vooral ''torques'' (een soort hals- of armband), drinkbekers, helmen en messen.
  +
  +
Vanaf 200 v. Chr. worden er ook munten geslagen met Keltische tekens en teksten. Of dit als echt geld moet worden gezien is niet helemaal duidelijk. Er zijn bijvoorbeeld ook voorraden van bijlen, ringen of bellen gevonden die mogelijk als ruilmiddel dienden. Munten met een lage waarde waren van potin. Dat is een bronslegering met een hoog tingehalte. Die werden vóór de Romeinse verovering van deze landen in de meeste Keltische gebieden van het continent en in Zuidoost-Brittannië geslagen. Munten met een hogere waarde, geschikt voor gebruik in de handel, werden geslagen in goud, zilver en hoogwaardig brons. Gouden munten kwamen veel vaker voor dan zilveren munten.
  +
[[Bestand:0910 Tracht der Kelten in Südpolen im 3. Jh. v. Chr.JPG|miniatuur|Keltische kleding]]
  +
Keltische kunst produceerde ook veel ingewikkeld en mooi metaalwerk, waarvan voorbeelden bewaard zijn gebleven door hun kenmerkende begrafenisrituelen.
  +
  +
De Kelten zouden ook goed textiel hebben kunnen bewerken, maar dat blijft lang niet zo goed bewaard als goud en wordt daarom vrijwel nooit teruggevonden. Tijdens de latere ijzertijd droegen de Galliërs over het algemeen shirts met lange mouwen of tunieken en lange broeken ( ''braccae genoemd'' door de Romeinen). Kleren werden gemaakt van wol of linnen, waarbij de rijken wat zijde gebruikten. In de winter werden mantels gedragen.
  +
  +
Kelten waren ook in staat om hoogontwikkelde muziekinstrumenten te maken, zoals de carnyces, deze beroemde oorlogstrompetten die vóór de strijd werden gebruikt om de vijand bang te maken. Bij de latere [[Vikingen]] kom je vergelijkbare kunstuitingen tegen.
  +
  +
== Stad ==
  +
[[Bestand:Heuneburg 600 B.C..jpg|links|miniatuur|Heuneburg]]
  +
De Kelten hadden ook een stad gebouwd, genaamd [[Heuneburg]]. <gallery>
  +
Bestand:Ancient Celt with carnyx (Ancient Briton).jpg|Soort Keltische trompet met drakenkop
  +
Bestand:Divinka minca.jpg|Keltische munten
  +
Bestand:Wandsworth Shield.png|Keltisch schild
  +
Bestand:NudeCeltwarrior.jpg|Krijgersbeeldje
  +
</gallery>
  +
  +
==Zie ook==
  +
*[[Germanen]]
  +
*[[Romeinse Rijk|Romeinen]]
 
[[Categorie:Volk]]
  
[[Categorie:Volk]]
  +
[[Categorie:Oudheid]]
  +
[[Categorie:Protohistorie]]
  +
[[Categorie:Kelten]]

Huidige versie van 14 jan 2024 om 14:41

Zie ook Tijdlijn van cultuurvolkeren in de Lage Landen
Gebieden waar ooit Keltische volken hebben gewoond.

 Hallstatt en La Tène-periode kerngebied, rond de 6e eeuw v.Chr.

 Andere delen van Europa waar vroeger Kelten woonden

 De zes overgebleven Keltische gebieden

 Gebieden waar thans nog een Keltische taal wordt gesproken

Bronzen helm, gemaakt rond 300 v. Chr in Keltisch Gallië

De Kelten waren een verzameling van volken die in de prehistorie (eigenlijk protohistorie, La Tène-periode) en oudheid grote delen van Europa bewoonden. Zij hadden een eigen soort godsdienst die we kennen als de Keltische mythologie. Mogelijk is er een verband met de Hallstatt-cultuur. Die kenden al een zogeheten wagenbegrafenis. De vroegste wagenbegrafenissen in Groot-Brittannië ontstonden ca. 500 voor Christus. De westerse La Tène-periode komt grotendeels overeen met het historische Keltische Gallië. Maar of het daadwerkelijk hetzelfde is, dat is niet duidelijk.

Historische Keltische groepen waren de Galliërs (West-Europa, Frankrijk, Zwitserland), Keltiberiërs (Iberisch schiereiland), Gallaeciërs (Galicië, Noord Portugal en Noord Spanje), Galaten (Galatië, Anatolië), Oud Britten (Groot-Brittannië), en de Gaels (Ierland, Schotland en het eiland Man).

Taal

Keltische stammen gedurende de Hallstatt-La Tene periode

De vroegste meest duidelijke voorbeelden van Keltische taal zijn de Lepontische inscripties bij Lugano (Zwitserland) uit de 6e eeuw voor Christus. Het meeste schriftelijke bewijs van de vroege Kelten komt van de Grieks-Romeinse schrijvers, die de Kelten vaak groepeerden als barbaarse stammen. Ze volgden een oude Keltische religie onder toezicht van druïden. Het eerste geschreven gebruik van de naam Kelten - als Κελτοί (Keltoi) in het Grieks - om naar een etnische groep (cultuur) te verwijzen, was door Hecataeus van Miletus, de Griekse geograaf, in 517 v.Chr.  Hij schreef over een volk dat in de buurt van Massilia woonde (het huidige Marseille).

Zij spraken een Keltische taal en verschilden soms heel erg van elkaar. Er is dan ook nooit een Keltisch Rijk geweest of een Keltische staat, de naam Kelten was alleen een naam voor volkeren die een Keltische taal spraken. Op hun hoogtepunt in de 4de eeuw v. Chr. bewoonden zij de Britse eilanden, het Iberisch schiereiland (Basken, Galiciërs), Centraal-Turkije en een stuk land dat van Frankrijk tot Roemenië liep.

Keltische talen worden nu alleen nog gesproken in Ierland, Schotland, Man, Wales, Cornwall en Bretagne.

Vrijwel alle gebieden met Wal- of Gal- in hun naam werden of worden bewoond door Keltische stammen. Bijvoorbeeld: Wallonië, Gallië, Wales en Galicië.

De Keltische talen zijn langzaam uit elkaar gegroeid en zo ontstonden uiteindelijk verschillende talen. Door de eeuwen heen ontwikkelden de talen zich tot de afzonderlijke Keltiberische (Noordoost-Spaans-Keltisch), Goidelic- (Gaelic talen, Iers en Schots) en Brittonische (Britse Keltische talen) talen. De meeste Keltische talen zijn uitgestorven. Alleen het Iers, Welsh, Bretons en Schots-Gaelisch worden nog op enigszins grote schaal gesproken.

Veel woorden in het Nederlands hebben een Keltische oorsprong, zoals "ambacht", "kar", "broek" en "eed".

Enkele steden danken hun naam aan de Keltische God Lugh: zoals Lyon, Laon en Leiden.

Met de komst van de Romeinen werd het Latijn overgenomen. Groot-Brittannië en Ierland behielden het langst de Keltische taal. Er was ook een aanzienlijke culturele invloed die Gallië op Rome uitoefende, met name in militaire zaken en rijkunst, aangezien de Galliërs vaak dienden in de Romeinse cavalerie (legeronderdeel met paarden). De Romeinen namen het Keltische cavaleriezwaard, de spatha, en Epona, de Keltische paardengodin aan.

Geschiedenis

Het Battersea Shield, een ceremonieel bronzen schild uit de 3e-1e eeuw voor Christus, is een voorbeeld van de Keltische kunst van La Tène-periode uit Groot-Brittannië

Het is onduidelijk waar de Kelten precies vandaan kwamen, maar waarschijnlijk was hun kerngebied de streek ten noorden van de Alpen, ongeveer in Beieren en Baden-Württemberg. Vanuit dit gebied verspreidden ze zich over heel Europa. Ze bewoonden op hun hoogtepunt de Povlakte, de Alpen, Centraal-Turkije, het Iberisch Schiereiland, Gallië, delen van de Balkan, de Lage Landen ten zuiden van de Rijn en de Britse eilanden. In die tijd bedreigden ze ook het nog kleine Romeinse Rijk, maar veroverd hebben ze het nooit.

Keltenspecialist Patrick Sims-Williams (2020) pleit voor een oorsprong van de Kelten in een regio, niet in Midden-Europa of richting de Atlantische Oceaan, maar er tussenin, dus in het moderne Frankrijk niet ver van de Alpen.

In de 19e eeuw gemaakt standbeeld van Vercingetorix

In de Gallische Oorlogen werden de Keltische Galliërs door Julius Caesar onderworpen. In 52 voor Christus leidde Vercingetorix een opstand tegen de Romeinse bezetting, maar werd verslagen bij het beleg van Alesia en gaf zich over. Hierna was het afgelopen met de macht van de Kelten. Op het Iberisch Schiereiland, de Povlakte en in Gallië werden de Kelten geromaniseerd. Ze gingen Latijn spreken en zich Romeins gedragen. Alleen de Britse eilanden bleven nog lange tijd Keltisch. Tijdens de Grote Volksverhuizing werden de meesten daar echter verjaagd naar de afgelegen en wilde delen van de eilanden, zoals de Schotse Hooglanden, westelijk Ierland en Wales. Ierland bleef nog het langst Keltisch, maar na eeuwen van Brits bestuur verloor ook Ierland een deel van z'n Keltische cultuur.

Cultuur

Geloof

Zie ook Keltische mythologie

De Kelten waren in het begin polytheïstisch. Dat betekent dat ze meerdere goden en godinnen hadden en vereerden. een aantal goden werden als drievoudig gezien. Veel Keltische goden zijn bekend uit teksten en inscripties uit de Romeinse tijd. In de Keltische religie was de natuur ook erg belangrijk. Rivieren en beekjes, heuveltoppen, bomen en voorouders werden allemaal vereerd. De Kelten geloofden dan ook dat alles een ziel had en dat die gerespecteerd moest worden. Er werden dan ook vaak offers gebracht. De Keltische cultuur staat bol van de mythen en sagen. Het beschikbare bewijs is van een sterke mondelinge traditie, zoals die bewaard door barden (tekstdichters en zangers) in Ierland, en uiteindelijk opgetekend door kloosters, ongeveer vanaf de 5e eeuw.

De priesters van de Kelten waren de druïdes. Priesters is eigenlijk een beetje een klein woord, want druïdes waren ook rechters en artsen. Hemel en aarde waren bij de Kelten niet duidelijk gescheiden. Zo geloofden de Kelten dat met Samhain (waar later Halloween uit is ontstaan) geesten mensen konden ontvoeren.

Book of Kells

Uiteindelijk zijn de meeste Kelten overgaan overgegaan op het christendom (en dan vooral het katholicisme). Ierland werd bekeerd door missionarissen uit Groot-Brittannië, zoals Saint Patrick (ca. 385 - 17 maart 461). Zijn sterfdag wordt nog altijd gevierd in Ierland. Het Keltische geloof is toen uitgestorven. Evangelieboeken zoals het Book of Kells en Book of Lindisfarne, kelken, kruisen en dergelijke laten de christelijke vermenging met de Keltische kunst duidelijk zien.

Sociale klassen en samenleving

Veel van de stammen hadden een stamhoofd of koning. De meeste beschrijvingen van Keltische samenlevingen beschrijven ze als verdeeld in drie groepen: een krijgersaristocratie; een intellectuele (kennis) klasse met beroepen als druïde, dichter en jurist; en alle anderen.

Slavernij , zoals die door de Kelten werd beoefend, was zeer waarschijnlijk vergelijkbaar met de beter beschreven praktijk in het oude Griekenland en Rome. Slaven werden verkregen uit oorlog, invallen en dwang- en schuldendienst. Slavernij was erfelijk, hoewel vrijlating mogelijk was. De Oud-Ierse en Welshe woorden voor 'slaaf', respectievelijk cacht en caeth, zijn verwant aan het Latijnse captus 'gevangene', wat suggereert dat de slavenhandel een vroeg contactmiddel was tussen Latijnse en Keltische samenlevingen.

Archeologisch bewijs suggereert dat de pre-Romeinse Keltische samenlevingen verbonden waren met het netwerk van handelsroutes over land die Eurazië overspannen. Archeologen hebben grote prehistorische knuppelpaden (soort vlonders) ontdekt die door moerassen in Ierland en Duitsland lopen. Mogelijk zijn deze gemaakt voor transport op wielen als onderdeel van een uitgebreid wegennet dat de handel vergemakkelijkte.

Bouwwerken

Keltische huizen in Duitsland

De Kelten hadden ook hun eigen bouwstijl. Vooral in Gallië bouwden ze hun eigen steden en vestigingen. Bekend zijn ook de zogeheten heuvelforten. In Schotland bouwden ze brochs, grote stenen torens, die als uitkijktoren dienden maar ook als verdediging. Voor hun geloof bouwden ze stenencirkels, waarvan de bekendste misschien wel Stonehenge is, hoewel men tegenwoordig van mening is dat deze al door een eerder volk uit de steentijd zijn gemaakt, maar dat de Kelten er wel gebruik van maakten. De huizen verschilden van tijd tot tijd. In streken waar niet makkelijk steen te krijgen was, werden de huizen van leem gemaakt. In geschikter streken werden grote huizen van steen gebouwd.

Metaalbewerking en andere ambachten

Een Keltische torque

De Kelten hadden ook een heel herkenbare vorm van metaalbewerking. Het grondgebied van de Kelten bevatte koper, tin, lood, ijzer, zilver en goud. De Keltische sieraden waren populair in heel Europa en werden dan ook veel verhandeld. Zelfs de Romeinen en Grieken, die op veel vlakken verder waren ontwikkeld dan de Kelten, vonden het knap dat de Kelten zulke mooie sieraden konden maken. De Kelten maakten vooral torques (een soort hals- of armband), drinkbekers, helmen en messen.

Vanaf 200 v. Chr. worden er ook munten geslagen met Keltische tekens en teksten. Of dit als echt geld moet worden gezien is niet helemaal duidelijk. Er zijn bijvoorbeeld ook voorraden van bijlen, ringen of bellen gevonden die mogelijk als ruilmiddel dienden. Munten met een lage waarde waren van potin. Dat is een bronslegering met een hoog tingehalte. Die werden vóór de Romeinse verovering van deze landen in de meeste Keltische gebieden van het continent en in Zuidoost-Brittannië geslagen. Munten met een hogere waarde, geschikt voor gebruik in de handel, werden geslagen in goud, zilver en hoogwaardig brons. Gouden munten kwamen veel vaker voor dan zilveren munten.

Keltische kleding

Keltische kunst produceerde ook veel ingewikkeld en mooi metaalwerk, waarvan voorbeelden bewaard zijn gebleven door hun kenmerkende begrafenisrituelen.

De Kelten zouden ook goed textiel hebben kunnen bewerken, maar dat blijft lang niet zo goed bewaard als goud en wordt daarom vrijwel nooit teruggevonden. Tijdens de latere ijzertijd droegen de Galliërs over het algemeen shirts met lange mouwen of tunieken en lange broeken ( braccae genoemd door de Romeinen). Kleren werden gemaakt van wol of linnen, waarbij de rijken wat zijde gebruikten. In de winter werden mantels gedragen.

Kelten waren ook in staat om hoogontwikkelde muziekinstrumenten te maken, zoals de carnyces, deze beroemde oorlogstrompetten die vóór de strijd werden gebruikt om de vijand bang te maken. Bij de latere Vikingen kom je vergelijkbare kunstuitingen tegen.

Stad

Heuneburg

De Kelten hadden ook een stad gebouwd, genaamd Heuneburg.

  • Soort Keltische trompet met drakenkop

  • Keltische munten

  • Keltisch schild

  • Krijgersbeeldje

Zie ook

Afkomstig van Wikikids , de interactieve Nederlandstalige Internet-encyclopedie voor en door kinderen. "https://wikikids.nl/index.php?title=Kelten&oldid=834496"