Graafschap Henegouwen

Graafschap Henegouwen Comté de Hainaut Het graafschap Henegouwen rond 1350
Hoofdstad	Bergen
Talen	Oudnederlands, Diets (Middelnederlands), Waals, Picardisch
Religie	Rooms-katholicisme, protestantisme
Dynastie	Huis Henegouwen (998-1280) Huis Avesnes (1280-1356) Beierse Huis (1356-1433) Huis Valois (1433-1482) Huis Habsburg - Spaanse lijn (1482-1713) Huis Habsburg - Oostenrijkse lijn (1713-1795)
Portaal Geschiedenis & Wallonië

Het graafschap Henegouwen was een vorstendom dat zijn naam heeft ontleend aan de Karolingische Henegouw (pagus Hanoniensis), die later het zuidelijk deel van het graafschap vormde. Dit werd in 998 door Reinier IV van Bergen verworen. Het noordelijke deel van het graafschap (ten noorden van de rivier de Hene) komt voort uit de Brabantgouw. Dit was het zuidelijke graafschap uit de Brabantgouw, een hertogelijk leen dat omstreeks 1024 werd verworven door graaf Reinier V van Bergen, mede dankzij zijn huwelijk met Mathilde, een dochter van Herman van Ename, gouwgraaf van Brabant (broer van de toenmalige hertog van Neder-Lotharingen); dit gebied wordt wel het graafschap Chièvres genoemd.
Het markgraafschap Valencijn, een rijksleen dat ca. 1045 ontnomen werd aan Boudewijn V van Vlaanderen wegens diens rebellie tegen keizer Hendrik III. Vermoedelijk werd dit aansluitend aan Reinier van Hasnon, vader van Richilde van Henegouwen, in leen gegeven. Na diens dood (ca.1049) maakte Richilde alleszins erfelijke aanspraak op het graafschap. In haar naam werd het rijksleen aan haar echtgenoot Herman van Bergen toegewezen.

Van 1280 tot 1356 werd Henegouwen geregeerd door het huis Avesnes. Dat huis werd vanaf 1299 in een personele unie ook heerste toen over Henegouwen de graafschappen Zeeland en Holland.

In 1356 kwam Henegouwen in handen van het Beierse Huis en vanaf 1433 in die van de hertogen van Bourgondië. Zo werd het deel van de Zeventien Provinciën. Sindsdien werd het graafschap bestuurd door een zogeheten grootbaljuw.

Op 2 november 1714 gelastte keizer Karel VI de graaf van Königsegg in zijn naam bezit te nemen van de verschillende grondgebieden die volgens het Verdrag van Utrecht (1713) toekwamen aan de Oostenrijkse Nederlanden, zodra het Barrièretraktaat (15 november 1715) ze tot zijn beschikking zou stellen. Henegouwen vormde daar een belangrijk onderdeel van.

In 1790 was het graafschap Henegouwen een van de stichtende leden van de Verenigde Nederlandse Staten.

Een deel van het graafschap werd ingenomen door Frankrijk onder leiding van Lodewijk XIV van Frankrijk, en ging samen met het veroverde deel van het graafschap Vlaanderen de zelfstandige Franse provincie Flandre vormen. Deze provincie werd bij de Franse Revolutie het Noorderdepartement.

Bij de Franse annexatie in 1795 werd het Nederlands gebleven deel van Henegouwen opgenomen in het departement Jemmape, later Jemappes.

Hedendaagse begripsinhoud

Graafschap Henegouwen met de huidige Frans-Belgische grens dwars door Henegouwen. Het zuidelijke deel is Frans-Henegouwen.

Het hedendaagse Henegouwen is een provincie van het Waals Gewest. Hoewel er in het westen van deze provincie Picardisch wordt gesproken, zoals in Doornik, Aat en Bergen, spreekt men in Charleroi en Thuin Frans. Het huidige Henegouwen is ongeveer half zo groot als het vroegere graafschap. De andere helft, beter bekend als Frans-Henegouwen, ligt in het Franse Noorderdepartement. In dat deel van Henegouwen ligt ook Valenciennes (Valencijn), dat een van de hoofdsteden van het vroegere graafschap was.