Protestantse werkethiek
De protestantse werkethiek is een term van de Duitse socioloog Max Weber. Hij gebruikte de term voor het eerst in het boek Die protestantische Ethik und der Geist des Kapitalismus (1904-1905). De term is een van Webers bekendste ideeën.
Weber verbindt het protestantisme met het kapitalisme. Het protestantisme een stroming binnen het christendom. Hierin spelen zuinigheid, soberheid en hard werken een belangrijke rol. Die dingen hebben volgens Weber gezorgd voor de opkomst van het kapitalisme. Webers theorie is omstreden. Veel latere sociologen en economen zien geen verband tussen het protestantisme en het kapitalisme. Zij verwijten de opkomst van het kapitalisme aan andere oorzaken die ouder zijn dan het protestantisme. Dat het kapitalisme zich ontwikkelde in voornamelijk protestantse gebieden komt door andere factoren.
Desondanks gebruiken sommige filosofen, economen en sociologen de term nog steeds. In de Verenigde Staten vormt de protestantse werkethiek een belangrijk onderdeel van de cultuur. Vaak wordt dat gezien als de basis van de welvaart in het land.
Naam
Het protestantisme is een stroming binnen het christendom. Die stroming ontstond tijdens de Reformatie. Toen splitste het protestantisme zich af van de Rooms-Katholieke Kerk. Protestanten wilden terug naar wat zij het "ware christendom" noemden. Zaken als heiligenverering en aflaten werden uit de protestantse kerk verwijderd. Anders dan de katholieke kerk is het protestantisme niet één organisatie. Het is een geheel dat bestaat uit meerdere kleinere stromingen.
Webers visie op het protestantisme was beïnvloed door het calvinisme. Het calvinisme een strenge vorm van het protestantisme. Het is ontstaan door de ideeën van Johannes Calvijn, een van de hervormers tijdens de Reformatie. Daarom wordt soms ook de term calvinistische werkethiek gebruikt.
Een andere naam is puriteinse werkethiek. Het puritanisme was een strenge, protestantse stroming in het Verenigd Koninkrijk. De puriteinen vonden dat de Anglicaanse Kerk te katholiek was. Ook de puriteinen wilden terug naar het "ware christendom" en de regels streng naleven. Later kregen de puriteinen veel invloed in de Verenigd Staten.
Webers theorie
Weber schreef tussen 1904 en 1905 een boek over de protestantse werkethiek. In het protestantisme speelden volgens hem hard werken en zuinig en sober leven een belangrijke rol. Veel protestanten zien dat als Gods wil. Zij geloven dat hard werken niet alleen goed is voor een individu, maar ook voor de gehele maatschappij. Luxe en overschot moet vermeden worden.
Volgens Weber ontstond hierdoor een ophoping van geld en bezitting in protestantse gemeenschappen. De protestanten gaven geen of nauwelijks geld uit aan luxe bezittingen zoals huizen, dure kleding, kunst of duur eten. In plaats daarvan bewaarden zij het geld of investeerden zij het geld in hun bedrijven, landgoederen, etc. Door de investeringen werden hun bezittingen meer waard.
Die mindset zorgde volgens Weber voor het ontstaan van het moderne kapitalisme. Webers theorie zegt dus twee dingen:
- Het kapitalisme heeft een religieuze basis in het protestantisme.
- De economie wordt beïnvloed door ideologie en de samenleving.
Dat laatste idee was zeker nieuw voor de tijd. Men geloofde namelijk dat de economie zich los van de samenleving ontwikkelde.
Met zijn theorie gaf Weber een alternatief voor de ideeën van Karl Marx. Marx is de vader van het communisme en het socialisme. Hij geloofde dat kapitalisme zich ontwikkelde door klassenstrijd. De bezittende klasse (de bourgeoisie) gebruikte in zijn woorden de toegevoegde waarde die de werkende klasse (het proletariaat) creëerde. Volgens Weber hield Marx zich te veel bezig met klassenstrijd. Hierdoor zag hij andere invloeden over het hoofd.
Kritiek
Webers protestantse werkethiek heeft veel kritiek gekregen. De meeste sociologen zien geen verband tussen het protestantisme en de opkomst van het kapitalisme. Webers claim is daarom erg omstreden. De kritiek op Webers theorie is de volgende:
- Het kapitalisme is ouder dan het protestantisme. Volgens Joseph Schumpeter zou het kapitalisme in Noord-Italië zijn ontstaan in de 14e eeuw. Het protestantisme ontstond twee eeuwen later in de 16e eeuw.
- De protestantse werkethiek bestond al vóór het protestantisme. In katholieke kloosterordes (zoals de Cisterciënzers) was een er een cultuur van hard werken, sober leven en zuinigheid. Veel van die kloosterordes ontstonden tijdens de middeleeuwen.
- De protestantse werkethiek is niet exclusief voor het protestantisme. Verschillende studies toonden aan dat er weinig verschil zit in de werkethiek tussen protestanten en katholieken.
Ook speelden andere factoren een rol bij het ontstaan van het kapitalisme. Voor het kapitalisme bestond het feodale stelsel, waarbij een leenheer een stuk grond te leen gaf aan een vazal. Onder de vazallen stonden horigen en lijfeigenen. Zij moesten werken voor de vazallen in ruil voor bescherming. Dat werd uiteindelijk vervangen door een stelsel op basis van lonen en arbeid.
Invloed
Het idee van de protestantse werkethiek speelt een rol in de Verenigde Staten. Zo speelt hard werken een belangrijke rol in de Amerikaanse werkcultuur. Soberheid en zuinig leven spelen ook een rol. Zo moesten de kolonisten hard werken en zuinig leven om te kunnen overleven. Tegenwoordig speelt de werkethiek een rol in het Amerikaanse kapitalisme. Hard werken, sparen en investeren wordt gezien als de bron van succes in het leven. Veel miljonairs en andere succesvolle Amerikanen verwijten hun fortuin en succes aan die drie dingen.
Ook heeft de protestantse werkethiek een invloed gehad op de Nederlandse cultuur. Verantwoordelijkheid, betrouwbaarheid en stiptheid spelen een belangrijke rol bij Nederlandse bedrijven. Ook spelen soberheid en zuinigheid een belangrijke rol in de Nederlandse cultuur. Van oudsher wordt dat gezien als bron van succes.