Expressionisme

Vers la voix inconnue van Wassily Kandinsky

Expressionisme is een kunststroming in Europa tussen 1905 en 1940. Het expressionisme wordt gezien als een van de stromingen van het modernisme. In het expressionisme wil de kunstenaar zijn of haar gevoelens, emoties en ervaringen uiten. De kunstenaar had niet altijd een opleiding gevolgd aan de kunstacademie (school) of volgde de regels van de academie niet. De werkelijkheid wordt in het expressionisme vervormd. Het expressionisme kwam voor in de schilderkunst, de literatuur, het theater, de architectuur, de film en de muziek. Expressionisme mag niet verward worden met het impressionisme, dat juist een beeld (impressie) wilde geven en bovendien in late 19e eeuw plaatsvond.

Het expressionisme als woord werd al vanaf 1850 in de huidige betekenis gebruikt, en vanaf 1910 als tegenpool van het impressionisme.

Betekenis

Wat expressionisme nou precies is, is moeilijk te zeggen. Deels omdat het overlappingen heeft met andere grote 'ismen' van de modernistische periode: zoals met het futurisme, vorticisme, kubisme, surrealisme en dadaïsme. Wat echter wel kan worden gezegd, is dat het een beweging was die zich in het begin van de twintigste eeuw ontwikkelde, voornamelijk in Duitsland, als reactie op het ontmenselijkende effect van de industrialisatie en de groei van steden. Het expressionisme zag zichzelf als een avant-garde beweging. Een bekende groep was Der Blaue Reiter, onder leiding van Wassily Kandinsky. Hij geloofde dat de toeschouwer met eenvoudige kleuren en vormen de stemmingen en gevoelens in de schilderijen kon waarnemen, een theorie die hem aanmoedigde tot meer abstractie (vereenvoudiging van de realiteit tot bijna onherkenbaar).

Ook in vroegere tijden drukten kunstenaars zich uit als reactie op onrust en oorlog, zoals de protestantse Reformatie, de Duitse Boerenoorlog en de Tachtigjarige Oorlog tussen de Spanjaarden en Nederland, toen extreem geweld, veel gericht op burgers, wat werd weergegeven in propagandistische populaire prenten. Achteraf gezien kun je dat expressionistisch noemen.

In de andere kunsvormen als muziek, theater en dans komt het expressionisme vooral als dramatisch tot uiting. In de muziek zijn Richard Wagner (1813-1883), Gustav Mahler (1860-1911) en Richard Strauss (1864-1949) belangrijke voorlopers van het expressionisme. Béla Bartók was in zijn vroege werken een expressionist.

H

Schilderkunst

Edvard Munch , The Scream , 1893

De gebruikte technieken bij schilderkunst zijn bijvoorbeeld: felle kleuren, verschillende of grillige vormen en grove lijnen. De kunstenaar schildert minder of geen realistische weergave van de werkelijkheid maar een beleving of een idee. Hij of zij probeert zijn of haar gevoel uit te drukken. Dat kan in een (nog) herkenbare vorm, naar de expressionisten werkten ook heel abstract. Het expressionisme breidde zich in deze onrustige periode vanuit Duitsland uit naar de rest van Europa en Amerika. Tijdens de Tweede wereldoorlog werd het in bezet Europa door de Duitse bezetter verboden. Een aantal vluchtte dan ook naar Amerika of Australië. Daar kreeg je na 1945 zowel figuratieve ( je herkent een figuur of persoon) als geheel abstracte expressionisme. In de daarop volgends jaren '70 kwam er een heropleving, dat ook wel neo-expressionisme wordt genoemd.

Belangrijke Nederlandse expressionisten zijn: Willem Hofhuizen, Herman Kruyder, Jan Sluyters, Vincent van Gogh, Jan Wiegers en Hendrik Werkman.