Burgemeester

Sahiq Khan, de burgemeester van Londen.

Een burgemeester staat aan het hoofd van een gemeente. Hij of zij heeft een belangrijke rol in het dagelijks bestuur van een gemeente. Ook is de burgemeester de vertegenwoordiger van de gemeente in binnen- en buitenland. De specifieke taken van de burgemeester verschillen per land. Daarnaast worden burgemeesters in verschillende landen op een verschillende manier benoemd.

In Nederland wordt een burgemeester niet gekozen. Hij of zij wordt benoemd door de Kroon op basis van advies van het ministerie van Binnenlandse Zaken. De burgemeester wordt in Nederland geholpen door meerdere wethouders. Samen vormen zij het college van burgemeester en wethouders (B&W). In België worden burgemeesters gekozen door de gemeenteraad. Vaak is de burgemeester de lijsttrekker van de grootste partij tijdens de verkiezingen. Anders dan in Nederland zijn burgemeesters in België ook vaak lid van de gemeenteraad. Daarnaast voeren zij meestal nog andere politieke functies uit (zoals parlementslid of minister). In België vormt de burgemeester samen met schepenen het college van burgemeester en schepenen.

Er is ook een wereldwijde verkiezing voor beste burgemeester, de World Mayor Award. In 2023 won Elke Kahr, de burgemeester van Graz, de award.

In Nederland

Taken

In Nederland heeft de burgemeester de volgende taken:

• Gemeentelijk beleid uitvoeren, voorbereiden en vaststellen.
• De openbare orde handhaven. Zo kan een burgemeester noodmaatregelen treffen als dat nodig is.
• Zorgen voor een goede samenwerking met andere gemeenten en overheden.
• Controleren op de kwaliteit van procedures.
• Klachten en bezwaarschriften op een professionele manier afhandelen.
• De gemeente vertegenwoordigen op nationaal en internationaal niveau.

De burgemeester heeft hierdoor iets meer bevoegdheden en verantwoordelijkheden dan de wethouders. Net als de wethouders wordt de burgemeester gecontroleerd door de gemeenteraad. Hij legt ook verantwoording af aan de gemeenteraad.

Voorwaarden

Femke Halsema, de huidige burgemeester van Amsterdam. Burgemeesters hebben vaak politieke ervaring voor hun burgemeesterschap. Zo is Halsema Tweede Kamerlid en partijleider van GroenLinks geweest. Om haar nek zien we de ambtsketen. Veel Nederlandse burgemeesters hebben een ambtsketen die zij dragen tijdens ceremonies.

In Nederland moet een burgemeester voldoen aan de volgende wettelijke eisen:

• Hij of zij moet de Nederlandse nationaliteit hebben.
• Hij of zij moet minimaal 18 jaar oud zijn.
• Hij of zij moet handelingsbekwaam zijn. Dat betekent dat de burgemeester in staat moet zijn zijn/haar taken uit te voeren.
• Hij of zij moet niet uitgesloten zijn van het kiesrecht (dit gebeurt enkel in uitzonderlijke gevallen).

Daarnaast zijn er ook enkele andere eisen:

• Een burgemeester moet bestuurservaring hebben.
• Een burgemeester moet leiderschap tonen en mensen kunnen verbinden.
• Een burgemeester moet kennis hebben van de gemeente en zich bij de gemeenschap kunnen betrekken.
• Een burgemeester moet goed tegen stress kunnen.
• Een burgemeester moet een goede communicatie hebben.
• Een burgemeester moet een verklaring omtrent gedrag (VOG) kunnen tonen.

Sommige gemeenten kunnen nog extra eisen stellen, maar vaak komen die eisen overeen met het bovenstaande. Een kandidaat hoeft niet in de gemeente te wonen waarvan hij/zij burgemeester wil worden. Na de benoeming moet hij/zij wel bereid zijn naar de gemeente te verhuizen.

Benoeming

Anders dan andere landen wordt de burgemeester in Nederland niet gekozen. Volgens artikel 131 van de Nederlandse grondwet wordt de burgemeester namelijk benoemd. Wanneer een gemeente een burgemeester zoekt, komt er een vacature vrij. Geïnteresseerden kunnen hiervoor "solliciteren" bij een speciale raad. De raad kiest vervolgens twee kandidaten. Hierbij wordt gekeken naar bestuurservaring; kandidaten zijn vaak al in de politiek actief geweest. In sommige gevallen kan de raad ook één kandidaat kiezen. De kandidaten worden vervolgens voorgelegd aan de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Vaak volgt de minister het advies van de raad op. De burgemeester wordt officieel door de Kroon benoemd. Oorspronkelijk was de Kroon de koning(in), maar tegenwoordig benoemt men hiermee de regering. De ministers zijn immers verantwoordelijk voor wat de koning(in) doet (ministeriële verantwoordelijkheid).

De burgemeester wordt benoemd voor een periode van zes jaar. Na die zes jaar kan de burger hernoemd worden. Er is geen limiet voor hoe vaak dat mag gebeuren. Wanneer een burgemeester overlijdt of stopt, wordt een waarnemend burgemeester aangesteld. Dat is vaak een oud-politicus met bestuurservaring. Hij of zij is tijdelijk burgemeester van de gemeente tot dat een nieuwe burgemeester door de Kroon benoemd is.

Een burgemeester kan in Nederland lid zijn van een politieke partij, maar ook onafhankelijk zijn. Hierdoor kan een situatie ontstaan waarin een burgemeester van een totaal andere partij komt dan de andere partijen in het gemeentebestuur. Een voorbeeld is Peter Heijkoop, de burgemeester van Leiden. Heijkoop is lid van het CDA, maar het college bestaat uit de PvdA, GroenLinks en D66. Het CDA is vertegenwoordigd in de Leidse gemeenteraad, maar zit in de oppositie. Hoewel dat enigszins vreemd lijkt, levert het vaak geen problemen op. Een burgemeester moet namelijk neutraal zijn op het vlak van partijlidmaatschap.

In de Nederlandse is sinds het midden van de 20e eeuw een discussie gaande over de benoeming. Sommige partijen vinden het beter als de burgemeester rechtstreeks gekozen wordt door de bevolking of de gemeenteraad. Zij zien dat als democratischer, omdat de bevolking van de gemeente kan bepalen wie hen vertegenwoordigt. Andere partijen willen juist dat de burgemeester benoemd blijft worden. Zij denken dat een gekozen burgemeester de functie te politiek maakt.

Andere functies

In Nederland is een burgemeester geen lid van de gemeenteraad. Ook mag zij geen minister, staatssecretaris, lid van de Raad van State of Algemene Rekenkamer, Nationale Ombudsman, Commissaris van de Koning(in), gedeputeerde of wethouder zijn.

Een burgemeester mag volgens de wet wel lid zijn van de Eerste Kamer of Tweede Kamer. Tegenwoordig komt dat niet meer voor, omdat de de combinatie een hoge werklast is. Tot aan de jaren 1980 was kwam dat echter vaak voor.

In België

Taken

Emmily Talpe is de voormalige burgemeester van Ieper. Zij draagt op de foto een sjerp met de kleuren van de Belgische vlag en het wapen van Vlaanderen en Ieper. De sjerp wordt vaak tijdens officiële gelegenheden gedragen.

In België heeft de burgemeester de volgende taken:

• Gemeentelijk beleid uitvoeren, voorbereiden en vaststellen.
• De openbare orde handhaven. Zo kan een burgemeester noodmaatregelen treffen als dat nodig is.
• Zorgen voor een goede samenwerking met andere gemeenten en overheden.
• De gemeente vertegenwoordigen op nationaal en internationaal niveau.
• De Federale Regering en regionale regering vertegenwoordigen in de gemeente.

De burgemeester heeft hierdoor iets meer bevoegdheden en verantwoordelijkheden dan de schepenen. Net als de schepenen wordt de burgemeester gecontroleerd door de gemeenteraad. Hij/zij legt ook verantwoording af aan de gemeenteraad.

Voorwaarden

Om burgemeester in België te worden, moet je:

• De Belgische nationaliteit hebben.
• Minimaal 18 jaar oud zijn.
• Niet uitgesloten van het kiesrecht zijn (dat gebeurt enkel in uitzonderlijke gevallen).

Verkiezing

In België worden burgemeester onrechtstreeks gekozen. Dat betekent dat de bevolking van de gemeente een gemeenteraad kies. Die gemeenteraad kiest vervolgens een burgemeester. De burgemeester is meestal een van de leden van de gemeenteraad. Daardoor is een burgemeester ook gemeenteraadslid. In uitzonderlijke gevallen kan men een burgemeester kiezen die geen gemeenteraadslid is.

Traditioneel wordt de lijsttrekker van de grootste coalitiepartij burgemeester van de gemeente, maar in sommige gemeenten is dat niet het geval. De gemeenteraad kiest een kandidaat voor het burgemeesterschap. Die kandidaat wordt vervolgens voorgelegd aan de gouverneur van hun provincie. Vervolgens benoemt de regering van het gewest de burgemeester. Sinds 2006 wordt de verkozene met de meeste voorkeursstemmen in de coalitie direct voorgedragen als burgemeester. Sinds 2024 gebeurt dan ook in Vlaanderen. De burgemeester hoeft geen steun van de gemeenteraad te hebben, maar vaak komt dat altijd voor.

Een burgemeester wordt altijd na de gemeenteraadsverkiezingen gekozen. Dat betekent dat een termijn zes jaar duurt. Na die zes jaar mag een burgemeester zich herkiesbaar stellen. Er is geen limiet voor het aantal termijnen. In België worden zittende burgemeesters meestal herkozen. Ook heeft men een voorkeur voor familieleden die een burgemeester opvolgen.

De districten van Antwerpen hebben ook allemaal een "districtsburgemeester" (tot 2019 "districtsvoorzitter"). De districtsburgemeester wordt op ongeveer dezelfde manier verkozen.

Andere functies

In België is het zeer gebruikelijk voor een burgemeester om een andere politieke functie uit te voeren. Een bekend voorbeeld is Bart De Wever. Hij is sinds 1 januari 2013 burgemeester van Antwerpen. Tot 2025 was hij ook voorzitter van de Nieuw-Vlaamse Alliantie (N-VA). Sinds 3 februari 2025 is De Wever ook premier van België. In zo'n geval stelt de politicus vaak alleen titelvoerend burgemeester. Zijn of haar taken worden overgenomen door een waarnemend burgemeester. In het geval van De Wever worden zijn taken overgenomen door Els van Doesburg, hoewel De Wever nog officieel burgemeester van Antwerpen is.

In België kan het burgemeesterschap dus gecombineerd worden met de functie van parlementslid, minister, eurocommissaris, etc. Hierop is ook enige vorm van kritiek. Sommige Belgen noemen dat namelijk "functies graaien". Door de verschillende functies zouden een politicus de functie van burgemeester achterop stellen.