Mandoline
Een mandoline (Italiaans voor letterlijk "kleine mandola") is een snaarinstrument uit de luit-familie en wordt meestal geplukt met een plectrum. Het heeft meestal vier rijen verdubbelde metalen snaren (gangen) die per paar hetzelfde zijn gestemd, waardoor er in totaal 8 snaren zijn, hoewel er ook vijf (10 snaren) en zes (12 snaren) gangen zijn. De paren snaren zijn afgestemd op dezelfde manier als een viool (G3, D4, A4, E5). Net als bij de viool-familie, is de (sopraan of picolo-) mandoline lid van een mandoline-familie dat verder de instrumenten mandola (alto, tenor mandola), octaaf mandoline (tenor), mandocello (barriton, bas) en mandobass (contrabas) kent.
Hoe het begon
Mandolines zijn voortgekomen uit instrumenten van de luit-familie in Europa. Voorgangers zijn onder meer de gittern en mandore of mandola in Italië tijdens de 17e en 18e eeuw.
Er zijn veel soorten mandoline, maar de drie meest voorkomende soorten zijn de Napolitaanse mandoline of mandoline met ronde rug, archtop mandoline en mandoline met platte rug. De versie met ronde rug heeft een diepe bodem, opgebouwd uit stroken hout, aan elkaar gelijmd tot een kom. Je kunt dit vergelijken met een bootvorm. De archtop, ook bekend als de mandoline met gesneden bovenkant, heeft een gebogen bovenkant en een ondiepere, gebogen achterkant, beide uit hout gesneden. De mandoline met platte rug gebruikt dunne platen hout voor het lichaam, aan de binnenkant verstevigd voor stevigheid op dezelfde manier als een gitaar. Elke stijl van instrument heeft zijn eigen geluidskwaliteit en wordt gekoppeld aan bepaalde vormen van muziek. Napolitaanse mandolines spelen een belangrijke rol in de Europese klassieke muziek en de volksmuziek. Archtop-instrumenten komen veel voor in Amerikaanse volksmuziek en Bluegrass muziek. Instrumenten met platte rug worden vaak gebruikt in Ierse, Britse en Braziliaanse volksmuziek.
Andere mandoline varianten verschillen voornamelijk in het aantal snaren. Zo zijn er viersnarige modellen zoals de Brescian en Cremonese, zessnarige types zoals de Milanese, Lombardische en Siciliaanse en 6-gangen instrumenten van 12 snaren zoals de Genuees. Er is ook een type met twaalf snaren (drie snaren per gang) en een instrument met zestien snaren (vier snaren per gang).
Bouw
De eerste mandolines hadden net als de luit een bootvormige klankkast. Later werden ze platter, vergelijkbaar met die van de viool. Een groot deel van de ontwikkeling van mandoline draaide om het klankbord (de bovenkant). Vroege instrumenten klonken zachter, waren bespannen met darmsnaren en geplukt met de vingers of met een ganzenveer (als een soort van plectrum). Moderne instrumenten zijn echter luider, met behulp van metalen snaren, die meer druk uitoefenen dan de darmsnaren. De moderne zangbodem is ontworpen om de druk van metalen snaren te kunnen hebben die bij eerdere instrumenten zouden breken. Het klankbord is er in vele vormen - maar over het algemeen rond of druppelvormig, soms met krullen of andere uitsteeksels. Er zijn meestal een of meer klankgaten in het klankbord, rond, ovaal of in de vorm van een kalligrafische f (f-gat). Een rond of ovaal klankgat kan worden bedekt of omzoomd met decoratieve rand van rozetten of purfling (ingelegd met bijvoorbeeld stukjes ivoor of parelmoer). De kam waarover de snaren lopen is niet gelijmd op het klankbord, maar wordt door de druk van de snaren op z'n plaats gehouden. De hals is voorzien van fretten (witte streepjes).
Omdat de snaren niet zo lang doorklinken, moeten ze voor een langere toon achter elkaar aangeslagen worden, de zogeheten tremolo. De paren snaren maakt dit makkelijker. Om het geluid sterker te maken is er een mengvorm met de banjo ontstaan; de mandoline-banjo. Ook zijn er mandolines die elektrisch versterkt worden.
Vroeger waren de stemvleugels gemaakt van hout (net als die van een viool). Tegenwoordig ook van metaal met tand- en wormwielen, net als die van een gitaar.
Volksinstrument
Hoewel de mandoline veelal wordt gebruikt in de folk of volksmuziek, zijn er in het verleden toch ook wel stukken voor geschreven door de klassieke muziek componisten. Zoals Vivaldi, Beethoven, Mozart en Mahler.
Trivia
Een mandoline is ook een stuk keukengereedschap om plakjes e.d. te schaven
Links
- Muziekweb - Mandoline
- YouTube - Mandoline muziek