Jane Goodall
| Wetenschapper | |||
| |||
| Jane Goodall met haar knuffelaap Mr. H tijdens een lezing voor de universiteit van Hongkong in 2007/ | |||
| Persoonlijke info | |||
|---|---|---|---|
| Volledige naam | Jane Morris Goodall | ||
| Geboren | 3 april 1934 | ||
| Geboorteplaats | Londen | ||
| Geboorteland | .svg){kind=small} Verenigd Koninkrijk
| ||
| Overleden | 1 oktober 2025 | ||
| Overleden te | Los Angeles, Californië | ||
| Gehuwd met / relatie |
Hugo van Lawick (1964-1974) Derek Bryceson (1975-1980) | ||
| Bekend van | |||
| Vakgebied | Biologie, antropologie, ethologie | ||
| Actief | 1960-2025 | ||
| Bekend van | Studies over chimpansees, inzet voor natuurbescherming en dierenwelzijn | ||
| |||
Jane Goodall (Londen, 3 april 1934 - Los Angeles, 1 oktober 2025) was een Britse biologe, antropologe en zoöloge. Goodall stond bekend als een expert op het gebied van chimpansees. Die bestudeerden ze meer dan 60 jaar lang. Daarnaast zette Goodall zich nog in voor natuurbescherming en dierenwelzijn.
Goodall is ook de oprichtster van het Jane Goodall Institute. Die stichting zet zich in voor de bescherming van en onderzoek naar primaten. Het instituut geeft onderwijs aan lokale gemeenschappen over de dieren en zet zich in om hun leefgebieden te beschermen. Een ander project dat zij opzette was Roots & Shoots. In 2002 werd Goodall door de Verenigde Naties (VN) benoemd tot boodschapper van de vrede.
Biografie
Jeugd en opleiding
Goodall werd geboren op 3 april 1934 in Londen. Zij was de dochter van zakenman Mortimer Herbert Morris-Goodall en schrijfster Margaret Myfanwe Joseph.
Toen Goodall jong was, gaf haar vader haar een knuffeldier in de vorm van een chimpansee. Toentertijd was de teddybeer een populaire knuffel, maar haar vader besloot een ander dier te geven. De vrienden van haar moeder vonden dat maar vreemd. Zij dachten dat het knuffeldier Goodall nachtmerries zou geven. Voor Goodall was het haar favoriete knuffel en gaf het de naam Jubilee. Later verklaarde zij dat haar liefde voor dieren zo begonnen was.
In Afrika
In 1957 bezocht ze de boerderij van een vriend in Kenia. Kenia was toentertijd een kolonie van het Verenigd Koninkrijk. Ze kreeg hier contact met archeoloog Louis Leakey. Hij geloofde dat de studie naar chimpansees meer kon verklaren hoe de mens ontstaan was. Goodall voelde zich al altijd aangetrokken tot dieren en Afrika. Leakey zocht een chimpansee-onderzoeker en Goodall was bereid dat te doen. Nadat Leakeys vrouw toestemming gaf, reisde Goodall af naar Tanganyika (het huidige Tanzania). Toen Goodall haar onderzoek begon, werd haar werkveld gedomineerd door mannen. Vrouwelijke wetenschappers werden toentertijd nog niet geaccepteerd.
Goodall had geen diploma, maar Leakey besloot haar opleiding aan de universiteit van Cambridge te betalen. Zij behaalde eerst een bachelor in de natuurwetenschap en promoveerde vervolgens in de ethologie (gedragsleer). Dat is het deel van de biologie dat zich bezighoudt met gedrag van mensen en dieren. Haar proefschrift ging dan ook over het gedrag van chimpansees. Zij deed hiervoor vijf jaar lang onderzoek in Gombe Stream National Park.
Tijdens haar studie naar chimpansees merkte zij overeenkomsten tussen de dieren en mensen. Zo gaven de chimpansees ook knuffels, kussen en klopjes op de schouder. Die menselijke acties waren volgens Goodall een teken dat chimpansees ook emoties als vreugde en droefheid konden voelen. Goodalls onderzoek weerlegde ook twee aannames over chimpansees. Wetenschappers geloofden dat mensen als enige wezens gereedschap gebruikten. Goodall observeerde dat ook chimpansees gereedschap gebruikten. Zo zag zij dat chimpansees takken gebruikten om termieten te vinden. Een andere aanname was dat chimpansees geen vlees aten, maar ook dat weerlegde Goodall. Zo zag zij dat chimpansees joegen op kleinere primaten.
Tussen 1974 en 1978 nam zij zelfs een ware chimpansee-oorlog waar. Twee groepen chimpansees vochten tijdens die periode met elkaar. Een bijzondere eigenschap van Goodalls werk is dat zij de chimpansees namen gaf. In de biologie worden vaak nummers gebruikt. Die keuze kreeg veel kritiek, omdat Goodall niet objectief zou zijn. Zij schreef later dat mensen in de jaren 1960 dachten dat dieren geen persoonlijkheid konden hebben. Goodall merkte echter wel dat chimpansees een persoonlijkheid kunnen hebben. Goodall bouwde tijdens haar onderzoek ook een band op met de chimpansees. Ze werd zelfs door de chimpansees geaccepteerd, waardoor ze dieren nog beter kon bestuderen.
Activiste
In 1977 richtte Goodall het Jane Goodall Institute op. De organisatie zet zich in voor de bescherming van chimpansees en hun leefomgeving. In Congo-Kinshasa zette zij in 1992 een organisatie op die jonge chimpansees opvoedt, waarvan de ouders zijn gestorven door stroperij. In Tanzania zette zij zich in tegen ontbossing. Het gebied waar zij chimpansees bestudeerde is sindsdien een stuk beter beschermd. Vanaf de jaren 1990 droeg Goodall haar data en geschriften over aan de University of Minnesota. In 2011 verhuisden de data naar Duke University in North Carolina.
In haar latere leven voerde zij ook actie voor het vegetarisch dieet. Volgens Goodall was dat een stuk beter voor de planeet en bovendien gezonder voor mensen. Volgens Goodall zijn dieren in de landbouw (zoals koeien, varkens en kippen) veel slimmer dan de meeste mensen denken. Zij vond het onethisch om dieren te doden voor hun vlees. In 2021 werd zij veganist.
Ook zette zij zich in voor milieubescherming, bescherming van bedreigde diersoorten en tegen klimaatverandering. Ze werd ambassadeur voor Population Matters en Disneynature. Ook voerde ze actie om ecocide een misdaad te maken en wilde ze 5 miljoen bomen wereldwijd planten.
Overlijden
Goodall overleed op 1 oktober 2025 op 91-jarige leeftijd. Zij was toen in de Verenigde Staten voor een spreektour.
Persoonlijk leven
Goodall trouwde op 28 maart 1964 met de Nederlandse edelman Hugo van Lawick. Hierdoor kreeg zij de titel van baronnes en heette Jane van Lawick-Goodall. Van Lawick en Goodall gingen in 1974 uit elkaar. In 1975 trouwde zij opnieuw met Derek Bryceson. Hij was lid van het parlement van Tanzania en verantwoordelijk voor de nationale parken in het land. Bryceson overleed in 1980. Voor zijn dood zorgde Bryceson ervoor dat er geen toerisme in Gombo kon plaatsvinden.
Tijdens haar leven reisde Goodall met een knuffelaap genaamd Mr. H. Het knuffeldier werd door de blinde goochelaar Gary Haun aan Goodall gegeven. Haun dacht dat het knuffeldier een chimpansee was, maar in werkelijkheid was het een aap. Chimpansees hebben namelijk geen staart die het knuffeldier wel had. Voor Haun en Goodall stond de knuffelaap symbool voor de onoverwinnelijke menselijke geest. Volgens de twee was de mens in staat om alle obstakels te overwinnen en terug te veren bij tegenslagen. Met Mr. H reisde Goodall naar meer dan 60 landen.
Goodall had prosopagnosie. Dat betekent dat zij moeite had met het herkennen van gezichten van mensen die ze kon.
Awards en erkenning
Tijdens haar leven kreeg Goodall verschillende awards. In 1995 ontving zij de Commander of the Order of the British Empire en in 2004 werd zij benoemd tot Dame. Secretaris-generaal van de Verenigde Naties, Kofi Annan, noemde Goodall in 2002 boodschapper van de vrede. Tijdschrift Time noemde Goodall in 2019 een van de meest invloedrijke mensen ter wereld. In 2025 ontving zij de Presidential Medal of Freedom van president Joe Biden.
In 1990 schreef zanger Stevie Nicks een liedje over Jane Goodalls werk met de naam Jane. In 2022 bracht Mattel een Barbiepop van Jane Goodall op de markt. De poppen waren gemaakt van gerecycleerd plastic. Datzelfde jaar had LEGO een set uitgebracht bestaande uit Jane Goodall met drie chimpansees in een Afrikaanse setting.