Heelal: verschil tussen versies

Uit Wikikids
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
k
 
(39 tussenliggende versies door 4 gebruikers niet weergegeven)
Regel 1: Regel 1:
−
{{nominatie}}
 
 
{{Portaal beschikbaar|Heelal en astronomie|Deus astronomie KL.png}}
 
{{Portaal beschikbaar|Heelal en astronomie|Deus astronomie KL.png}}
−
[[Bestand:Hubble ultra deep field.jpg|miniatuur|right|250px|Het heelal]]
+
{{Infobox hemellichaam
 +
| naam            = Heelal (Universum)
 +
| afbeelding      = Hubble ultra deep field.jpg
 +
| onderschrift    = Het Heelal alles in deze foto en jij en ik!
 +
| type            =
 +
| datumontdekking =
 +
| ontdektdoor    =
 +
| methode        =
 +
| messier        =
 +
| ngc            =
 +
| overig          =
 +
| leeftijd        = 13,8 miljard jaar
 +
| aantalsterren  = Meer dan 200 biljoen
 +
| afmeting        = 150 sextiljoen kilometer
 +
| massa          = Niet precies bekend
 +
| dichtheid      = super laag
 +
| epoche          =
 +
| rechteklimming  =
 +
| declinatie      =
 +
| gcoord          =
 +
| sterrenbeeld    =
 +
| schhelderheid  =
 +
| afstand        =
 +
| roodverschuiving = Ja (uitdijing van het heelal)
 +
| radiëlesnelheid =
 +
| rotatiesnelheid =
 +
| omlooptijd      =
 +
| temperatuur (°K)= Gemiddeld 2,7 [[Kelvin (eenheid)|Kelvin]] of -270.8 [[Celsius (eenheid)|Celsius]]
 +
| oppervlaktetemp =
 +
| samenstelling  = [[Gas]], [[sterren]], [[planeten]], [[donkere materie]]
 +
| atmosfeer j/n  =
 +
| magnetisch veld =
 +
}}
 
Het '''heelal''', ook het '''universum''', de '''kosmos''' of de '''ruimte''' genoemd, is de oneindige zwarte ruimte waarvan de aarde deel uit maakt. Je ziet hem boven ons in de [[lucht]]. Als het donker is en je kijkt naar de hemel, dan zie je vaak de [[maan]], en verder allemaal lichtpuntjes: dat zijn [[planeten]] in ons [[zonnestelsel]] en [[Ster (hemellichaam)|sterren]] daarbuiten.  
 
Het '''heelal''', ook het '''universum''', de '''kosmos''' of de '''ruimte''' genoemd, is de oneindige zwarte ruimte waarvan de aarde deel uit maakt. Je ziet hem boven ons in de [[lucht]]. Als het donker is en je kijkt naar de hemel, dan zie je vaak de [[maan]], en verder allemaal lichtpuntjes: dat zijn [[planeten]] in ons [[zonnestelsel]] en [[Ster (hemellichaam)|sterren]] daarbuiten.  
  
−
Er zijn echt ongelofelijk veel sterren in het heelal, wel 200 miljard triljoen! Als wij ’s nachts naar de hemel kijken, lijkt het alsof de sterren van plaats veranderen. Dit is niet het geval. Wij zijn het zelf die meebewegen met de draaiing van de aarde en om haar denkbeeldige as.  
+
Er zijn echt ongelofelijk veel sterren in het heelal, wel 200 [[biljoen]] (200.000.000.000.000.000.000.000)! Als wij ’s nachts naar de hemel kijken, lijkt het alsof de sterren van plaats veranderen. Dit is niet het geval. Wij zijn het zelf die meebewegen met de draaiing van de aarde en om haar denkbeeldige as.  
  
 
Het heelal wordt al heel lang bestudeerd door [[Astronoom|astronomen]] (sterrenkundigen).   
 
Het heelal wordt al heel lang bestudeerd door [[Astronoom|astronomen]] (sterrenkundigen).   
Regel 10: Regel 41:
 
== Onderzoek ==
 
== Onderzoek ==
 
[[Bestand:Koperen telescoop, foto 3.JPG|miniatuur|238x238px|Telescoop]]
 
[[Bestand:Koperen telescoop, foto 3.JPG|miniatuur|238x238px|Telescoop]]
−
Vroeger werd er gedacht dat de aarde plat was, en zelfs dat deze door schildpadden werd gedragen. Kan je het je voorstellen? Maar mensen geloofden hier wel in. Wel werd er veel over na gedacht, en over gediscussieerd.  
+
Vroeger werd er gedacht dat de aarde plat was, en zelfs dat deze door [[schildpadden]] werd gedragen. Kan je het je voorstellen? Maar mensen geloofden hier wel in. Wel werd er veel over na gedacht, en over gediscussieerd.  
  
−
Toen in 340 voor Christus, dus echt heel lang geleden, [[Aristoteles]] schreef in zijn boek dat de aarde wel bol moest zijn en geen platte schijf, begonnen er telkens weer nieuwe onderzoeken. Hij dacht dat de aarde wel bol moest zijn, omdat hij bijvoorbeeld al eens een schip op zee had gezien. Maar dat wanneer die bij de horizon kwam, je hem langzaam weg zag gaan. Hij zag hem niet van 'de plaat' afvallen. Ook hield hij de aller helderste ster, de [[Poolster]], in de gaten. Hier aan merkte hij dat je de ster heel anders kon bewonderen vanaf verschillende plekken op de aarde. En wanneer de aarde plat zou zijn, zou dat niet heel veel verschil maken. Hij dacht alleen wel dat de aarde stil stond, en dat klopt natuurlijk niet helemaal.  
+
Toen in 340 voor [[Jezus Christus|Christus]], dus echt heel lang geleden, [[Aristoteles]] schreef in zijn boek dat de [[Aarde (planeet)|aarde]] wel bol moest zijn en geen platte schijf, begonnen er telkens weer nieuwe [[onderzoeken]]. Hij dacht dat de [[Aarde (planeet)|aarde]] wel bol moest zijn, omdat hij bijvoorbeeld al eens een [[schip]] op zee had gezien. Maar dat wanneer die bij de horizon kwam, je hem langzaam weg zag gaan. Hij zag hem niet van 'de plaat' afvallen. Ook hield hij de aller helderste ster, de [[Poolster]], in de gaten. Hier aan merkte hij dat je de ster heel anders kon bewonderen vanaf verschillende plekken op de aarde. En wanneer de aarde plat zou zijn, zou dat niet heel veel verschil maken. Hij dacht alleen wel dat de aarde stil stond, en dat klopt natuurlijk niet helemaal.  
  
−
[[Claudius Ptolemaeus|Ptolemaeus]] was een man, die er in de tweede eeuw achter kwam dat de aarde wel draaide. Maar hij dacht dat de aarde eigenlijk het middelpunt van het zonnestelsel was. Dus dat er om de aarde heen, de maan, de zon, de sterren en wat planeten heen draaiden. We weten nu dat dat ook niet klopt, want de zon staat in het midden, en daar draait alles omheen.  
+
[[Claudius Ptolemaeus|Ptolemaeus]] was een man, die er in de [[tweede eeuw]] achter kwam dat de aarde wel draaide. Maar hij dacht dat de aarde eigenlijk het [[Middelpunt (meetkunde)|middelpunt]] van het [[zonnestelsel]] was. Dus dat er om de aarde heen, de maan, de zon, de sterren en wat planeten heen draaiden. We weten nu dat dat ook niet klopt, want de zon staat in het midden, en daar draait alles in het zonnestelsel omheen in het [[melkweg]] is [[Sagittarius A*|Sagittarius A]].  
  
 
[[Copernicus]] kwam er in 1514 gelukkig achter dat de zon in het midden staat. Maar de banen die bijvoorbeeld een planeet of maan volgden, klopten nog niet helemaal.   
 
[[Copernicus]] kwam er in 1514 gelukkig achter dat de zon in het midden staat. Maar de banen die bijvoorbeeld een planeet of maan volgden, klopten nog niet helemaal.   
  
−
In 1609 bestond de [[telescoop]] nog maar net. Je weet wel, zo'n soort verrekijker waarmee je naar de sterren kan kijken. Hier rechtsboven zie je een afbeelding van een telescoop. Hij keek hiermee naar de planeet Jupiter, en zag dat er om Jupiter ook weer satellieten of manen draaiden.   
+
In 1609 bestond de [[telescoop]] nog maar net. Je weet wel, zo'n soort verrekijker waarmee je naar de sterren kan kijken. Hier rechtsboven zie je een afbeelding van een [[telescoop]]. Hij keek hiermee naar de planeet [[Jupiter (planeet)|Jupiter]], en zag dat er om Jupiter ook weer manen draaiden.   
  
 
[[Bestand:Solar sys.jpg|miniatuur|Het zonnestelsel]]
 
[[Bestand:Solar sys.jpg|miniatuur|Het zonnestelsel]]
−
[[Johannes Kepler]] kwam er op dat moment ook achter dat de planeten in ellipsen, en niet in cirkels, om de zon heen bewogen.   
+
[[Johannes Kepler]] kwam er op dat moment ook achter dat de planeten in [[ellipsen]], en niet in cirkels, om de zon heen bewogen.   
  
−
In 1687 kwam [[Isaac Newton]] erachter dat er zwaartekracht was op de wereld, en bedacht daar ook berekeningen voor. Maar ook in het heelal gebeurde er iets met de zwaartekracht volgens hem. Namelijk dat de zwaartekracht, de maan in een elliptische baan rond de aarde laat draaien en de planeten elliptische banen rond de zon laten afleggen.  
+
In 1687 kwam [[Isaac Newton]] erachter dat er [[zwaartekracht]] was op de wereld, en bedacht daar ook [[berekening]]en voor. Maar ook in het heelal gebeurde er iets met de zwaartekracht volgens hem. Namelijk dat de zwaartekracht, de maan in een elliptische baan rond de aarde laat draaien en de planeten [[elliptische]] banen rond de zon laten afleggen. Dit noem je de [[Zwaartekracht theorie]]
  
 
In 1929, dus eigenlijk niet súper lang geleden, ontdekte [[Edwin Hubble]] iets. Namelijk dat veraf staande sterrenstelsels, in welke richting we ook kijken, allemaal erg snel van ons af bewegen. Dus eigenlijk wordt het heelal steeds groter. Dat betekent dat vroeger, alles in het heelal eigenlijk veel dichterbij elkaar was en het heelal dus veel kleiner was. in het begin, we schatten nu zo'n 13,8 miljard jaar geleden, zat alles enorm dicht op elkaar gepakt en alles was onvoorstelbaar klein en heet. En in 1927 schreef de Belgische priester [[Georges Lemaitre]] over zijn theorie van de [[oerknal]], dat het heelal kon zijn ontstaan vanuit één punt.  
 
In 1929, dus eigenlijk niet súper lang geleden, ontdekte [[Edwin Hubble]] iets. Namelijk dat veraf staande sterrenstelsels, in welke richting we ook kijken, allemaal erg snel van ons af bewegen. Dus eigenlijk wordt het heelal steeds groter. Dat betekent dat vroeger, alles in het heelal eigenlijk veel dichterbij elkaar was en het heelal dus veel kleiner was. in het begin, we schatten nu zo'n 13,8 miljard jaar geleden, zat alles enorm dicht op elkaar gepakt en alles was onvoorstelbaar klein en heet. En in 1927 schreef de Belgische priester [[Georges Lemaitre]] over zijn theorie van de [[oerknal]], dat het heelal kon zijn ontstaan vanuit één punt.  
Regel 30: Regel 61:
  
 
== Het ontstaan van het heelal ==
 
== Het ontstaan van het heelal ==
−
[[Bestand:MillikanLemaitreEinstein.jpg|miniatuur|Lemaitre (midden) en Einstein (rechts)]]
+
[[Bestand:MillikanLemaitreEinstein.jpg|miniatuur|[[Georges Lemaître|Lemaitre]] (midden) en [[Albert Einstein|Einstein]] (rechts)]]
−
Wetenschappers dachten aan het begin van de 20e eeuw dat het universum altijd even groot is geweest. In 1927 kwam de Belgische [[priester]] [[Georges Lemaitre]] met het idee dat het heelal steeds groter wordt. Hij kwam op het idee vanwege allerlei metingen, waaruit bleek dat sterrenstelsels steeds verder van ons af kwamen te staan. Maar als het heelal steeds groter wordt, moet het vroeger kleiner zijn geweest. Zo kwam hij op het idee dat het eens ongelofelijk klein moet zijn geweest, een soort oeratoom. Hij noemde dat een "kosmisch ei". De beroemde geleerde [[Einstein]] wilde zijn theorie niet geloven, maar hij wist zich later te overtuigen door Lemaitre.   
+
[[Wetenschappers]] dachten aan het begin van de [[20e eeuw]] dat het universum altijd even groot is geweest. In 1927 kwam de Belgische [[priester]] [[Georges Lemaitre]] met het idee dat het heelal steeds groter wordt. Hij kwam op het idee vanwege allerlei metingen, waaruit bleek dat sterrenstelsels steeds verder van ons af kwamen te staan. Maar als het heelal steeds groter wordt, moet het vroeger kleiner zijn geweest. Zo kwam hij op het idee dat het eens ongelofelijk klein moet zijn geweest, een soort oeratoom. Hij noemde dat een "''kosmisch ei''". De beroemde geleerde [[Einstein]] wilde zijn theorie niet geloven, maar hij wist zich later te overtuigen door Lemaitre.   
  
−
=== Theorie van de oerknal (big bang) ===
+
===Theorie van de oerknal (big bang)===
−
Nu denken wetenschappers dat het heelal is begonnen met de [[oerknal]], ook wel de ''big bang'' genoemd, die zo'n 13,7 miljard jaar geleden plaatsvond, Dat is een enorme knal (eigenlijk geen echte knal en hij was ook niet groot) geweest.   
+
{{zie ook|zie [[Oerknal]] voor het hoofdartikel over dit onderwerp.}}
 +
Nu denken [[wetenschappers]] dat het heelal is begonnen met de [[oerknal]], ook wel de ''big bang'' genoemd, die zo'n 13,7 [[miljard]] jaar geleden plaatsvond, Dat is een enorme knal (eigenlijk geen echte knal en hij was ook niet groot) geweest.   
  
−
Wat er daarvoor was weet niemand precies. Sommige wetenschappers zeggen dat er daarvoor helemaal niks was en er dus ook niet zoiets was als de tijd en ruimte zoals we die nu kennen. Omdat voor veel mensen het niet voor te stellen is dat er eens geen tijd en geen ruimte was, zijn er allerlei nieuwe theorieën verzonnen. Zo zou er misschien voor de oerknal een ander heelal kunnen hebben bestaan waar het heelal van nu uit zou zijn ontstaan. Dit zou zelfs een deel van een [[cyclus]] zonder begin of einde kunnen zijn. Het zou ook kunnen dat er meerdere heelallen zijn, een zogenaamd [[multiversum]]. In die theorie zouden er vele oerknallen hebben plaatsgevonden en vinden die nog steeds plaats. Waar de energie vandaan kwam en hoe het mogelijk is dat de "knal" precies hard genoeg was, is onbekend.  
+
Wat er daarvoor was weet niemand precies. Sommige wetenschappers zeggen dat er daarvoor helemaal niks was en er dus ook niet zoiets was als de tijd en ruimte zoals we die nu kennen. Omdat voor veel mensen het niet voor te stellen is dat er eens geen tijd en geen ruimte was, zijn er allerlei nieuwe theorieën verzonnen. Zo zou er misschien voor de oerknal een ander heelal kunnen hebben bestaan waar het heelal van nu uit zou zijn ontstaan. Dit zou zelfs een deel van een [[cyclus]] zonder begin of einde kunnen zijn. Het zou ook kunnen dat er meerdere heelallen zijn, een zogenaamd [[multiversum]]. In die theorie zouden er vele oerknallen hebben plaatsgevonden en vinden die nog steeds plaats. Waar de energie vandaan kwam en hoe het mogelijk is dat de "knal" precies hard genoeg was, is onbekend.
 +
== [[Multiversum]] (Theorie) ==
 +
De multiversum theorie zegt dat ons heelal niet het enige is. Er zouden veel andere heelallen kunnen bestaan – misschien wel oneindig veel! Die andere heelallen kunnen totaal anders zijn dan het onze. In één daarvan zou bijvoorbeeld de zwaartekracht sterker kunnen zijn, of zouden sterren helemaal niet bestaan.
  
−
== Geschiedenis van het heelal ==
+
Als deze theorie klopt, dan is ons heelal maar één belletje in een schuimbad vol andere bellen. Elk belletje is dan een ander universum.
−
Na de oerknal waren er vier fundamentele krachten: de zwakke kernkracht, de sterke kernkracht, de elektromagnetische kracht en de bekende zwaartekracht. Die laatste is de allerzwakste kracht. Als hij het sterkst zou zijn, zou hij elektronen van protonen scheiden (sterke kernkracht), radioactief verval veroorzaken (zwakke kernkracht) en een koelkastmagneet (elektromagnetische kracht) overwinnen.  
 
  
−
Omdat de ene kant van het zichtbare heelal sterk op de andere lijkt, denken wetenschappers dat er in het begin van het heelal een enorme [[inflatie]] ontstond. Het heelal dijde sneller dan het licht uit. Na de eerste 3 minuten was het heelal bezaaid met protonen, elektronen en neutronen. De protonen fuseerden met de neutronen en zo ontstonden simpele waterstof- en heliumatomen, maar voor de elektronen was het nog te heet om erbij te komen. Het duurde 380.000 jaar totdat het heelal zoveel was afgekoeld dat de elektronen erbij kwamen. Voor die tijd konden fotonen (deeltjes van het licht) niet reizen door al die elektronen. Daarna kon het licht dat wel. Het heelal was toen bezaaid met gas en stof. De zwaartekracht zorgde ervoor dat deze stoffen in elkaar drukten, een compacte massa vormden en sterren vormden. Die sterren waren een soort ruimtestof-stofzuigers. Ze waren enorm, misschien meer dan 1000 keer zo zwaar als de zon. Toen deze sterren als [[supernova]] explodeerden, ontstonden er [[Zwart gat|zwarte gaten]]. Er vormde zich steeds meer gas rond deze stofzuigers. Vanuit dat gas ontstonden er kleine sterrenstelsels. Deze sterrenstelsels fuseerden en vormden grotere stelsels, zoals de [[Melkweg (sterrenstelsel)|Melkweg]].
+
Wat dit betekent voor het einde van ons heelal? Misschien eindigt ons heelal ooit, maar blijven de andere gewoon bestaan. Of misschien ontstaat er na ons weer een nieuw heelal in het multiversum. Wetenschappers zijn het hier nog lang niet over eens, maar het is een spannend idee!
  
−
== Sterrenstelsels ==
+
== [[Schwarzschild-kosmologie]] (Zwarte Gaten Heelal Theorie)==
 +
De Schwarzschild-kosmologie is een bijzondere theorie die zegt: ons hele heelal zit misschien ín een zwart gat. Dat klinkt vreemd, maar het werkt zo:
 +
 
 +
Als een zwart gat heel groot is, zou binnenin de ruimte zich kunnen uitstrekken – net zoals in ons heelal. Wij zouden dan leven binnen de horizon van dat zwarte gat, zonder dat we het weten.
 +
 
 +
Deze theorie zegt ook dat misschien álle heelallen ontstaan binnenin zwarte gaten van andere heelallen. Dus elk zwart gat in ons universum zou dan een soort “doorgang” kunnen zijn naar een nieuw heelal!
 +
 
 +
Wat betekent dit voor het einde? Het zou kunnen dat als ons zwart gat (ons heelal dus) instort of wordt afgesloten, ons heelal stopt te bestaan. Of... het wordt onderdeel van weer iets groters.
 +
 
 +
==Geschiedenis van het heelal==
 +
Na de oerknal waren er vier [[fundamentele krachten]]: de [[zwakke kernkracht]], de [[sterke kernkracht]], de [[elektromagnetische kracht]] en de bekende [[zwaartekracht]]. Die laatste is de allerzwakste kracht. Als hij het sterkst zou zijn, zou hij [[elektronen]] van [[protonen]] scheiden (sterke kernkracht), [[radioactief]] verval veroorzaken ([[zwakke kernkracht]]) en een koelkastmagneet ([[elektromagnetische kracht]]) overwinnen.
 +
 
 +
Omdat de ene kant van het zichtbare heelal sterk op de andere lijkt, denken [[wetenschappers]] dat er in het begin van het heelal een enorme [[inflatie]] ontstond. Het heelal dijde sneller dan het licht uit. Na de eerste 3 minuten was het heelal bezaaid met [[protonen]], [[elektronen]] en [[neutronen]]. De protonen fuseerden met de neutronen en zo ontstonden simpele [[Waterstof (element)|waterstof]] en [[heliumatomen]], maar voor de elektronen was het nog te heet om erbij te komen. Het duurde 380.000 jaar totdat het heelal zoveel was afgekoeld dat de elektronen erbij kwamen. Voor die tijd konden fotonen (deeltjes van het licht) niet reizen door al die elektronen. Daarna kon het licht dat wel. Het heelal was toen bezaaid met gas en stof. De zwaartekracht zorgde ervoor dat deze stoffen in elkaar drukten, een compacte [[Massa (natuurkunde)|massa]] vormden en sterren vormden. Die sterren waren een soort ruimtestof-stofzuigers. Ze waren enorm, misschien meer dan 1000 keer zo zwaar als de zon. Toen deze sterren als [[supernova]] explodeerden, ontstonden er [[Zwart gat|zwarte gaten]]. Er vormde zich steeds meer gas rond deze stofzuigers. Vanuit dat gas ontstonden er kleine sterrenstelsels. Deze sterrenstelsels [[fuseerden]] en vormden grotere stelsels, zoals de [[Melkweg (sterrenstelsel)|Melkweg]].
 +
 
 +
==Sterrenstelsels==
 
{{Zie hoofdartikel|Sterrenstelsel}}
 
{{Zie hoofdartikel|Sterrenstelsel}}
 
Een [[sterrenstelsel]] is een grote verzameling van sterren, sterrenhopen, gasnevels, stofwolken etc. De [[Melkweg (sterrenstelsel)|Melkweg]], waarin onze zon, aarde, maan enz., ons ''zonne''stelsel dus,  zich bevinden, is zo'n sterrenstelsel. Er zijn er oneindig veel van. [[Bestand:Messier51.jpg|miniatuur|right|250px|Spiraalvormig stelsel]]
 
Een [[sterrenstelsel]] is een grote verzameling van sterren, sterrenhopen, gasnevels, stofwolken etc. De [[Melkweg (sterrenstelsel)|Melkweg]], waarin onze zon, aarde, maan enz., ons ''zonne''stelsel dus,  zich bevinden, is zo'n sterrenstelsel. Er zijn er oneindig veel van. [[Bestand:Messier51.jpg|miniatuur|right|250px|Spiraalvormig stelsel]]
 
Sterrenstelsels hebben tussen de 1 miljard en 1 biljoen sterren. Ze worden ingedeeld naar hun vorm: spiraalvormig, elliptisch, onregelmatig en lensvormig.  
 
Sterrenstelsels hebben tussen de 1 miljard en 1 biljoen sterren. Ze worden ingedeeld naar hun vorm: spiraalvormig, elliptisch, onregelmatig en lensvormig.  
  
−
=== Verschillende typen sterrenstelsels ===
+
===Verschillende typen sterrenstelsels===
−
* Bij een ''spiraalvormig'' stelsel veroorzaken de verschillende omloopsnelheden van de sterren de vorming van spiraalarmen. De Melkweg is zo'n spiraalvormig stelsel.
+
*Bij een ''spiraalvormig'' stelsel veroorzaken de verschillende omloopsnelheden van de sterren de vorming van spiraalarmen. De Melkweg is zo'n spiraalvormig stelsel.
−
* Een ''elliptisch'' stelsel bevat vaak oude sterren. Dit stelsel kan bolvormig of langgerekt zijn.
+
*Een ''elliptisch'' stelsel bevat vaak oude sterren. Dit stelsel kan bolvormig of langgerekt zijn.
−
* ''Onregelmatige'' stelsels zijn anders dan de vorige twee. Zo'n stelsel vertoont tekenen van vervorming. Dit komt door de zwaartekracht van nabije sterrenstelsels. Er kan ook een botsing geweest zijn met een ander stelsel.
+
*''Onregelmatige'' stelsels zijn anders dan de vorige twee. Zo'n stelsel vertoont tekenen van vervorming. Dit komt door de zwaartekracht van nabije sterrenstelsels. Er kan ook een botsing geweest zijn met een ander stelsel.
−
* ''Lensvormige'' stelsels zijn oude spiraalstelsels, maar de vorm van de spiraal is verdwenen.
+
*''Lensvormige'' stelsels zijn oude spiraalstelsels, maar de vorm van de spiraal is verdwenen.
  
−
=== De Melkweg ===
+
===De Melkweg===
−
{{Zie hoofdartikel|Melkweg}}
+
{{Zie ook|zie [[Melkweg]] voor het hoofdartikel over dit onderwerp.}}
−
Volgens Robbert Dijkgraaf zijn er in ons sterrenstelsel, de [[Melkweg (sterrenstelsel)|Melkweg]], wel 100 miljard sterren.  
+
Wij wonen met onze zon, de aarde en alle andere planeten in een groot sterrenstelsel dat de Melkweg heet. Als je 's nachts naar de sterrenhemel kijkt, zie je soms een melkachtige baan van licht dat zijn héél veel sterren bij elkaar. De Melkweg is als een enorme draaikolk van sterren, stof en gas.
−
+
 
−
== Wat zijn sterren? ==
+
Volgens natuurkundige [[Robbert Dijkgraaf]] zitten er in de Melkweg wel 100 miljard sterren. En onze zon is daar dus maar eentje van! Misschien draaien er rond al die sterren ook planeten, net zoals bij onze zon.
 +
 
 +
==Wat zijn sterren?==
 
{{Zie hoofdartikel|Ster (hemellichaam)}}
 
{{Zie hoofdartikel|Ster (hemellichaam)}}
 
Eigenlijk zijn [[sterren]] grote gloeiende gasbollen. Een ster geeft licht en warmte. Onze eigen zon is ook een ster, alleen staat hij heel veel dichterbij dan de andere sterren. In de kern van een ster komen enorme hoeveelheden energie vrij doordat waterstof in helium verandert. Dat gebeurt dus ook in onze Zon. Wij zien het licht en voelen de warmte.
 
Eigenlijk zijn [[sterren]] grote gloeiende gasbollen. Een ster geeft licht en warmte. Onze eigen zon is ook een ster, alleen staat hij heel veel dichterbij dan de andere sterren. In de kern van een ster komen enorme hoeveelheden energie vrij doordat waterstof in helium verandert. Dat gebeurt dus ook in onze Zon. Wij zien het licht en voelen de warmte.
Regel 64: Regel 113:
 
Alleen de helderste sterren kun je zien. De meeste sterren die we vanaf de Aarde zien staan in onze eigen Melkweg.  
 
Alleen de helderste sterren kun je zien. De meeste sterren die we vanaf de Aarde zien staan in onze eigen Melkweg.  
  
−
=== Hoe ontstaan sterren? ===
+
===Hoe ontstaan sterren?===
 
Sterren ontstaan vanuit enorme nevels. Dit zijn enorme wolken van waterstof, helium en microscopisch stof. Het midden van de nevel wordt steeds heter terwijl hij krimpt en zo ontstaat er een nieuwe ster. Er worden op die manier grote en kleine sterren gevormd. Grote sterren leven honderden miljoenen jaren terwijl kleine sterren miljarden jaren leven. Kleine sterren leven dus langer.  
 
Sterren ontstaan vanuit enorme nevels. Dit zijn enorme wolken van waterstof, helium en microscopisch stof. Het midden van de nevel wordt steeds heter terwijl hij krimpt en zo ontstaat er een nieuwe ster. Er worden op die manier grote en kleine sterren gevormd. Grote sterren leven honderden miljoenen jaren terwijl kleine sterren miljarden jaren leven. Kleine sterren leven dus langer.  
  
−
=== Verschillende soorten sterren ===
+
===Verschillende soorten sterren===
 
Er zijn meervoudige- en veranderlijke sterren.   
 
Er zijn meervoudige- en veranderlijke sterren.   
  
Regel 74: Regel 123:
 
''Veranderlijke'' sterren zijn sterren waarvan de helderheid door de jaren heen verandert. De ene keer is de helderheid heel sterk en de andere keer heel zwak.
 
''Veranderlijke'' sterren zijn sterren waarvan de helderheid door de jaren heen verandert. De ene keer is de helderheid heel sterk en de andere keer heel zwak.
  
−
=== Sterrenhopen ===
+
===Sterrenhopen===
 
Sterren die bij elkaar staan in groepen en die behoren tot een sterrenstelsel noemen we sterrenhopen. Er zijn open- en bolvormige sterrenhopen.   
 
Sterren die bij elkaar staan in groepen en die behoren tot een sterrenstelsel noemen we sterrenhopen. Er zijn open- en bolvormige sterrenhopen.   
  
 
''Open'' sterrenhopen bestaan uit enkele tientallen of honderden jonge sterren. De sterren hierin worden bij elkaar gehouden door de zwaartekracht. Deze sterren zijn bijvoorbeeld te vinden in de spiraalarmen van de Melkweg.   
 
''Open'' sterrenhopen bestaan uit enkele tientallen of honderden jonge sterren. De sterren hierin worden bij elkaar gehouden door de zwaartekracht. Deze sterren zijn bijvoorbeeld te vinden in de spiraalarmen van de Melkweg.   
  
−
''Bolvormige'' sterrenhopen zijn hopen die bestaan uit 10.000 tot een miljoen oude sterren. Ook deze sterren worden door de zwaartekracht bij elkaar gehouden. Deze zijn ook te vinden in de Melkweg, maar volgen hun eigen baan.  
+
''Bolvormige'' sterrenhopen zijn hopen die bestaan uit 10.000 tot een miljoen oude sterren. Ook deze sterren worden door de zwaartekracht bij elkaar gehouden. Deze zijn ook te vinden in de Melkweg, maar volgen hun eigen baan.
 +
===Nevels===
 +
{{zie ook|zie [[Nevels]] voor het hoofdartikel over dit onderwerp.}}
 +
Nevels zijn enorme wolken van gas en stof in de ruimte. Je kunt ze zien als de "wolkjes" van het heelal. Soms ontstaan er in een nevel nieuwe sterren, en soms is een nevel juist het overblijfsel van een ster die is ontploft dat noem je een [[supernova]]!
 +
 
 +
Er zijn verschillende soorten nevels:
 +
*[[Orionnevel]] – Dit is een hele bekende nevel die je zelfs met een telescoop vanaf de aarde kunt zien. Hier worden nieuwe sterren geboren!
 +
*[[Krabnevel]] – Deze nevel is ontstaan nadat een ster is ontploft. Dat noem je een supernova.
 +
*[[Adelaarsnevel]] – Deze is beroemd door een foto van de "Pilaren van de Schepping", waar je kunt zien hoe sterren ontstaan.
 +
 
 +
Nevels kunnen duizenden lichtjaren groot zijn en zijn vaak heel kleurrijk als je er foto's van maakt met speciale telescopen.
 +
 
 +
==Telescopen==
 +
[[Bestand:Denver Museum of Nature and Science - maquette Hubble telescoop 20-9-2014 12-03-34.JPG|miniatuur|278x278px|Een Hubble telescoop]]
 +
{{zie ook|zie [[Telescoop]] voor het hoofdartikel over dit onderwerp.}}
 +
Om het heelal beter te kunnen onderzoeken, gebruiken [[sterrenkundige]]n telescopen. Een telescoop is een soort supersterke verrekijker waarmee je dingen kunt zien die héél ver weg zijn, zoals sterren, planeten en sterrenstelsels. Die op een afstand staan van 15 miljoen lichtjaar. Er is ook een telescoop in Argentinië die is stuk voor stuk de hele ruimte aan het fotograferen om een kaart te krijgen van het heelal. 
  
−
== Zwarte gaten ==
+
Er zijn twee soorten telescopen:
 +
*Grondtelescopen: die staan op aarde, meestal op een berg of op een plek waar het donker en droog is.
 +
*Ruimtetelescopen: die zweven in de ruimte, buiten de dampkring van de aarde. Zo zien ze geen last van wolken of lichtvervuiling.
 +
===Dwingeloo-telescoop===
 +
In [[Nederland]] staat de [[Dwingeloo|Dwingeloo-radiotelescoop]]. Die staat in het dorpje Dwingeloo in [[Drenthe]]. Het is een radiotelescoop, dat betekent dat hij geen [[licht]] ziet, maar [[radiogolven]] opvangt uit de ruimte. Hij werd gebouwd in 1956 en was toen één van de grootste ter wereld! Vandaag de dag wordt hij nog steeds gebruikt, onder andere door studenten en vrijwilligers.
 +
 
 +
===Hubble-ruimtetelescoop===
 +
De [[Hubble|Hubble-telescoop]] werd in [[1990]] gelanceerd en draait om de aarde. Hij heeft prachtige foto's gemaakt van sterrenstelsels, nevels en sterren. Omdat Hubble in de ruimte zweeft, kan hij veel scherper zien dan telescopen op aarde. Dankzij Hubble hebben we veel geleerd over het ontstaan van sterren en het uitdijen van het heelal.
 +
 
 +
===James Webb-ruimtetelescoop===
 +
De [[James Webb-telescoop|James Webb Space Telescope]] (kortweg JWST) werd in [[2021]] gelanceerd en is de opvolger van Hubble. Hij kijkt nóg verder terug in de tijd, tot bijna het begin van het heelal. James Webb kan infraroodlicht zien, wat betekent dat hij dingen kan bekijken die Hubble niet kon zien, zoals sterren die net geboren zijn of planeten bij verre sterren.
 +
 
 +
==Zwarte gaten==
 
{{Zie hoofdartikel|Zwart gat}}
 
{{Zie hoofdartikel|Zwart gat}}
 
Nadat sterren als supernova exploderen, ontstaan er [[Zwart gat|zwarte gaten]]. Zwarte gaten zuigen alle materie om zich heen naar zich toe; slokken die zelfs op. Ook in het midden van ons sterrenstelsel (de Melkweg) is zo'n groot zwart gat. Om zo'n zwart gat gaat zich steeds meer materie verzamelen. Daaruit ontstaan weer nieuwe sterren.     
 
Nadat sterren als supernova exploderen, ontstaan er [[Zwart gat|zwarte gaten]]. Zwarte gaten zuigen alle materie om zich heen naar zich toe; slokken die zelfs op. Ook in het midden van ons sterrenstelsel (de Melkweg) is zo'n groot zwart gat. Om zo'n zwart gat gaat zich steeds meer materie verzamelen. Daaruit ontstaan weer nieuwe sterren.     
  
−
== Sterrenbeelden ==
+
==Sterrenbeelden==
 
{{Zie hoofdartikel|Sterrenbeeld}}
 
{{Zie hoofdartikel|Sterrenbeeld}}
 
Een [[sterrenbeeld]] is een denkbeeldige figuur die wordt gezien wanneer er lijnen getrokken worden tussen verschillende heldere sterren. Deze figuren werden geïdentificeerd met karakters uit de (Griekse) mythologie.  Er zijn ongeveer 88 sterrenbeelden zichtbaar. De bekendste zijn de twaalf sterrenbeelden van de [[dierenriem]]. Dit zijn: Ram, Stier, Tweelingen, Kreeft, Leeuw, Maagd, Weegschaal, Schorpioen, Boogschutter, Steenbok, Waterman en Vissen.
 
Een [[sterrenbeeld]] is een denkbeeldige figuur die wordt gezien wanneer er lijnen getrokken worden tussen verschillende heldere sterren. Deze figuren werden geïdentificeerd met karakters uit de (Griekse) mythologie.  Er zijn ongeveer 88 sterrenbeelden zichtbaar. De bekendste zijn de twaalf sterrenbeelden van de [[dierenriem]]. Dit zijn: Ram, Stier, Tweelingen, Kreeft, Leeuw, Maagd, Weegschaal, Schorpioen, Boogschutter, Steenbok, Waterman en Vissen.
Regel 93: Regel 169:
 
Vroeger werd er in de zeevaart [[Navigatie|genavigeerd]] op sterren en sterrenbeelden. Zo gaf de [[Poolster]] het noorden aan.
 
Vroeger werd er in de zeevaart [[Navigatie|genavigeerd]] op sterren en sterrenbeelden. Zo gaf de [[Poolster]] het noorden aan.
  
−
== Wat is het zonnestelsel? ==
+
==Wat is een exoplanetair stelsel?==
−
{{Zie hoofdartikel|Zonnestelsel}}
+
Het exoplanetair stelsel is het gebied van het heelal dat onder invloed van de zwaartekracht van een ster. Het wordt beheerst door één ster. De ster is het belangrijkste element van een exoplanetair stelsel. Daar omheen draaien [[Planeet|planeten]], Elk in een eigen baan. Deze planeten komen verderop aan bod. Om planeten draaien dan soms weer [[Maan|manen]], zoals de maan die om de aarde draait.
−
Het [[zonnestelsel]] is het gebied van het heelal in de Melkweg dat onder invloed van de zwaartekracht van de zon staat. Het wordt beheerst door één ster, de zon. De zon is het belangrijkste element van het stelsel. Daar omheen draaien acht [[Planeet|planeten]], waaronder onze Aarde, elk in een eigen baan. Deze planeten komen verderop aan bod. Om planeten draaien dan vaak weer [[Maan|manen]], zoals de maan die om de aarde draait.
 
  
−
=== Hoe is het zonnestelsel ontstaan? ===
+
===Hoe ontstaat exoplanetair stelsel?===
−
Volgens [[Ruimte (heelal)|onderzoekers]] is het zonnestelsel al 5 miljard jaar oud. Pierre-Simon de la Place was een Franse wiskundige die de nevelhypothese ontwikkelde. Dit is het idee dat dat het zonnestelsel is ontstaan uit de samentrekking van een enorme gaswolk. Oorspronkelijk was het Immanuel Kant, een Duitse filosoof, die het idee naar voren bracht. Volgens de theorie is ongeveer 4,5 miljard jaar geleden het zonnestelsel zich waarschijnlijk gaan vormen.  
+
Het exoplanetair stelsel is ontstaan uit een reusachtige wolk gas. Deze wolk trok zich samen waardoor het een platte, ronde schijf werd. De schijf begon steeds harder te draaien, terwijl hij kleiner werd. Het centrum werd warmer en dichter. In de delen van de schijf die er het dichtst omheen lagen, ontstonden [[steenachtig]]e- en [[Metaal|metalen]] deeltjes. Na lange tijd ontstonden met die steen- en metaaldeeltjes [[planetesimalen]]. Dit zijn kleine opeenhopingen van die deeltjes en die hebben afmetingen van een paar kilometer.
  
−
=== Hoe ging dat? ===
+
==Hoe ontstaat een exoplaneten?==
−
Het zonnestelsel is ontstaan uit een reusachtige wolk gas. Deze wolk trok zich samen waardoor het een platte, ronde schijf werd. De schijf begon steeds harder te draaien, terwijl hij kleiner werd. Het centrum werd warmer en dichter. In de delen van de schijf die er het dichtst omheen lagen, ontstonden steenachtige- en metalen deeltjes. Na lange tijd ontstonden met die steen- en metaaldeeltjes planetesimalen. Dit zijn kleine opeenhopingen van die deeltjes en die hebben afmetingen van een paar kilometer.  
+
De meeste exoplaneten ontstaan wanneer een moleculaire wolk instort, waardoor een jonge ster ontstaat. Een deel van het stof en gas dat dan overblijft, vormt een schijf rondom de jonge ster. In de miljoenen jaren daarna botsen de deeltjes stof en gas die in de schijf tegen elkaar. De deeltjes klonteren daardoor samen tot steeds grotere objecten. Hieruit ontstaat dan uiteindelijk een nieuwe planeet. Om heel veel sterren draaien, net als bij onze zon, planeten. Er worden er door de astronomen steeds meer ontdekt.  
  
−
Nog verdere opeenhoping zorgde ervoor dat uiteindelijk de binnenplaneten Mercurius, Venus, Aarde en Mars zich vormden.  
+
De vorming van een planeet wordt beïnvloed door onder andere temperatuur en turbulentie. Dit kan ervoor zorgen dat de deeltjes minder goed aan elkaar blijven zitten. Hierdoor duurt het langer voordat de planeet ontstaat.
  
−
De buitenplaneten (Jupiter, Saturnus, Uranus en Neptunus) zijn ontstaan door de materialen in de koelere delen. Deze deeltjes bestonden uit ijskristallen die al snel samen klonterden tot grote brokjes en uiteindelijk ook tot objecten met afmetingen van een paar kilometer.
+
==Welke planeten zijn er in ons zonnestelsel?==
 +
Het zonnestelsel telt acht officieel erkende planeten.
 +
*[[Mercurius (planeet)|Mercurius]]
 +
*[[Venus (planeet)|Venus]]
 +
*[[Aarde (planeet)|Aarde]]
 +
*[[Mars (planeet)|Mars]]
 +
*[[Jupiter (planeet)|Jupiter]]
 +
*[[Saturnus (planeet)|Saturnus]]
 +
*[[Uranus (planeet)|Uranus]]
 +
*[[Neptunus (planeet)|Neptunus]]
 +
Vroeger hoorde [[Pluto (planeet)|Pluto]] ook bij de planeten en was dit de negende planeet. Nu wordt het echter gerekend als een [[dwergplaneet]]. Ook is er nog een planeet waarvan het niet zeker is dat hij bestaat, namelijk [[Planeet X]].
  
−
== De zon ==
+
==Wanneer wordt exoplaneet als planeet gezien?==
−
De [[zon]] is een 4,6 miljard jaar oude ster die zich bevindt in het sterrenstelsel de Melkweg. Het is een enorme bol van hete plasma. Hij bestaat uit drie delen: de kern, de stralingszone en de convectiezone. In de kern treden kernreacties op. Waterstofkernen worden daar in heliumkernen omgezet. De energie verplaatst zich in de vorm van fotonen, via de kern naar de stralingszone. Fotonen zijn een vorm van elektromagnetische straling. In de convectiezone vindt er energietransport plaats.  
+
Zoals eerder gelezen, bestaat ons [[sterrenstelsel]] uit planeten en dwergplaneten. Pluto is in 2006 benoemd tot dwergplaneet in plaats van een planeet.  
 +
Een planeet moet voldoen aan drie voorwaarden:
 +
#hij draait in een baan rond de ster.
 +
#hij heeft voldoende massa zodat hij een bijna ronde vorm krijgt.
 +
#hij heeft in de omgeving van haar baan andere objecten van de kaart geveegd (verdrongen).
  
−
Om de zon draaien de planeten. Die volgen elk hun eigen baan.
+
==Hoe weten we dit allemaal?==
 +
De hemellichamen (o.a. planeten, manen, asteroïden en kometen) zenden radiogolven uit, die astronomen met speciale meetapparatuur kunnen opvangen. In Exloo staan in een veld enorm veel antennes die een netwerk met elkaar vormen. Samen vangen ze radiogolven op die door een computer omgezet worden in beelden. De antennes staan in een gebied van 150 km2 en niet alleen in Nederland, maar ook in België, Zweden, Duitsland, Frankrijk en Zweden.
  
−
== Hoe ontstaat een planeet? ==
+
De Hubble-telescoop zorgt ook voor unieke plaatjes van het heelal. De Hubble kan heel erg ver kijken, maar ziet slechts een heel klein deel van het heelal. Wat hij ziet is enorm scherp, dit komt door het ontbreken van de aardse atmosfeer in de ruimte. Hubble heeft nu al foto's gemaakt die tussen de 12 en 14 miljard jaar oud zijn, hij kan al bijna tot aan de Big Bang kijken.
−
De meeste planeten ontstaan wanneer een moleculaire wolk instort, waardoor een jonge ster ontstaat. Een deel van het stof en gas dat dan overblijft, vormt een schijf rondom de jonge ster. In de miljoenen jaren daarna botsen de deeltjes stof en gas die in de schijf tegen elkaar. De deeltjes klonteren daardoor samen tot steeds grotere objecten. Hieruit ontstaat dan uiteindelijk een nieuwe planeet. Om heel veel sterren draaien, net als bij onze zon, planeten. Er worden er door de astronomen steeds meer ontdekt.  
+
== Theorieën hoe het heelal zal eindigen ==
−
 
+
[[Wetenschappers]] vragen zich al lang af hoe het heelal ooit zal eindigen. Net zoals het heelal ooit is begonnen met de [[oerknal]], kan het ook een einde hebben. Er zijn verschillende theorieën over hoe dat zou kunnen gaan. Sommige zeggen dat het heelal in elkaar stort, andere dat het blijft uitdijen tot alles koud en donker wordt.
−
De vorming van een planeet wordt beïnvloed door onder andere temperatuur en turbulentie. Dit kan ervoor zorgen dat de deeltjes minder goed aan elkaar blijven zitten. Hierdoor duurt het langer voordat de planeet ontstaat.  
 
  
−
== Welke planeten zijn er in ons zonnestelsel? ==
+
===Hieronder staan theorieën van wetenschappers over het einde van het heelal:===
−
Het zonnestelsel telt acht officëel erkende planeten.
 
−
* [[Mercurius (planeet)|Mercurius]]
 
−
* [[Venus (planeet)|Venus]]
 
−
* [[Aarde (planeet)|Aarde]]
 
−
* [[Mars (planeet)|Mars]]
 
−
* [[Jupiter (planeet)|Jupiter]]
 
−
* [[Saturnus (planeet)|Saturnus]]
 
−
* [[Uranus (planeet)|Uranus]]
 
−
* [[Neptunus (planeet)|Neptunus]]
 
−
Vroeger hoorde [[Pluto (planeet)|Pluto]] ook bij de planeten en was dit de negende planeet. Nu wordt het echter gerekend als een [[dwergplaneet]]. Ook is er nog een planeet waarvan het niet zeker is dat hij bestaat, namelijk [[Planeet X]].
 
  
−
== De draaiing van de aarde om de zon ==
+
====[[Grote-inslaghypothese]] (Big Crunch) ====
−
De aarde draait op verschillende manieren. Ze draait om haar eigen as en om de zon. Als ze om haar eigen as draait, doet ze dit in 24 uur tijd. Dit heet een etmaal. De aardas staat in een hoek van 23,4°. Dit betekent dat de aarde niet rechtop staat maar iets schuin. Dit veroorzaakt de seizoenen.
+
Volgens deze theorie zal het heelal op een dag stoppen met uitdijen. Dan draait alles om, en trekken alle sterrenstelsels elkaar weer aan. Uiteindelijk stort het hele heelal ineen tot één klein punt — net zoals bij de oerknal, maar dan andersom. Dat wordt de Grote Inslag genoemd.
−
De afstand tussen de zon en de aarde is 150 miljoen kilometer. Het licht dat je overdag ziet, doet er 8,5 minuut over om de aarde te bereiken.
 
−
De aarde draait in iets meer dan 365 dagen (365 en een kwart dag) rond de zon. Wanneer de aarde haar rondje om de zon gedaan heeft, heeft ze een afstand van 942 miljoen kilometer gemaakt. De baan is geen volmaakte cirkel, waarin de afstand tot de zon altijd even groot zou zijn, maar een ellips: dat is een langer gerekte baan. De zon staat daarin niet precies in het middelpunt, maar in een van de brandpunten van die ellips. De aarde heeft de kleinste afstand tot de zon als het op het [[noordelijk halfrond]] winter is en de grootste als het daar zomer is.  
 
  
−
== De draaiing van de andere planeten  ==
+
==== Hitte-dood (Big Freeze) ====
−
Alle acht de planeten draaien in een eigen baan op verschillende afstanden rondom de zon. Daarnaast draait elke planeet om zijn/ haar eigen as. De planeten hebben, vanwege de verschillende afstanden tot de zon, een verschillende omlooptijd rond de zon:
+
Deze theorie zegt dat het heelal voor altijd blijft uitdijen. Alles wordt dan steeds kouder en leger. Op een dag zullen sterren doven, zwarte gaten verdwijnen en blijft er niets over dan kou en leegte. Dit wordt ook wel de hitte-dood genoemd.
−
* Mercurius: 88 dagen en draait in 59 dagen om zijn eigen as.
 
−
* Venus: 225 dagen en draait in 243 dagen om zijn eigen as, maar doet dit in tegengestelde richting ten opzichte van de andere planeten.
 
−
* Aarde: 365 1/4 dag: dat is één jaar en draait in één dag om zijn eigen as heen.  
 
−
* Mars: 687 dagen en draait in een dag om zijn eigen as heen.
 
−
* Jupiter: meer dan 4.332 dagen en draait in 0,4 dag om zijn eigen as heen.
 
−
* Saturnus: meer dan 10.757 dagen en draait in 0,4 dag om zijn eigen as heen.
 
−
* Uranus: meer dan 30.687 dagen en draait in 0,7 dag om zijn eigen as heen.  
 
−
* Neptunus: 60.190 en draait in 0,7 dag om zijn eigen as heen.  
 
  
−
== Wanneer is een planeet een planeet? ==
+
==== [[Big rip|Grote Scheuring (Big Rip)]] ====
−
Zoals eerder gelezen, bestaat ons sterrenstelsel uit planeten en dwergplaneten. Pluto is in 2006 benoemd tot dwergplaneet in plaats van een planeet.  
+
Volgens deze theorie wordt de donkere energie steeds sterker. Die duwt sterrenstelsels van elkaar weg. Op een dag wordt die kracht zó sterk dat zelfs sterren, planeten en atomen uit elkaar getrokken worden. Het heelal scheurt dan letterlijk uit elkaar!
−
Een planeet moet voldoen aan drie voorwaarden:
 
−
# hij draait in een baan rond de zon.
 
−
# hij heeft voldoende massa zodat hij een bijna ronde vorm krijgt.
 
−
# hij heeft in de omgeving van haar baan andere objecten van de kaart geveegd (verdrongen).
 
  
−
== Hoe weten we dit allemaal? ==
+
===Hieronder staan Theorieën van sommigen mensen over het einde van het heelal:===
−
[[Bestand:Denver Museum of Nature and Science - maquette Hubble telescoop 20-9-2014 12-03-34.JPG|miniatuur|278x278px|Een Hubble telescoop]]
+
==== Simulatiehypothese ====
−
De hemellichamen (o.a. planeten, manen, asteroïden en kometen) zenden radiogolven uit, die astronomen met speciale meetapparatuur kunnen opvangen. In Exloo staan in een veld enorm veel antennes die een netwerk met elkaar vormen. Samen vangen ze radiogolven op die door een computer omgezet worden in beelden. De antennes staan in een gebied van 150 km2 en niet alleen in Nederland, maar ook in België, Zweden, Duitsland, Frankrijk en Zweden.
+
Sommige mensen denken dat het heelal een soort computersimulatie is, zoals een videogame. Als dat zo is, dan eindigt het heelal als de "computer" wordt uitgezet of crasht. Het is geen wetenschappelijk bewezen theorie, maar wel spannend om over na te denken.
 +
==== Holografisch universum ====
 +
Volgens deze theorie is alles in het heelal een soort hologram: een 3D-beeld van iets wat eigenlijk op de rand van het heelal "geschreven" staat. Als die informatie aan de rand verdwijnt of stopt, verdwijnt ook ons heelal. Maar dit is nog heel moeilijk te bewijzen.
  
−
De Hubble-telescoop zorgt ook voor unieke plaatjes van het heelal. De Hubble kan heel erg ver kijken, maar ziet slechts een heel klein deel van het heelal. Wat hij ziet is enorm scherp, dit komt door het ontbreken van de aardse atmosfeer in de ruimte. Hubble heeft nu al foto's gemaakt die tussen de 12 en 14 miljard jaar oud zijn, hij kan al bijna tot aan de Big Bang kijken.
+
==== Braneworldtheorie ====
 +
Deze ingewikkelde theorie zegt dat ons heelal leeft op een soort vlies ("brane") in een groter meerdimensionaal universum. Het einde kan komen als een ander "vlies" tegen het onze botst. Dat zou alles in één keer vernietigen. Best eng idee!
  
−
== Galerij ==
+
==Galerij==
 
<gallery>
 
<gallery>
 
Afbeelding:Hubble space telescope.jpg|Hubble ruimtetelescoop
 
Afbeelding:Hubble space telescope.jpg|Hubble ruimtetelescoop
Regel 165: Regel 233:
 
</gallery>
 
</gallery>
  
−
== Videoclip ==
+
==Videoclip ==
−
* [https://www.youtube.com/watch?v=BiogbkWHt2Q&list=PLi_srCikhtgjcBslRlB00qvIyNN4UcnwF&index=2/ De oerknal zoals die werd besproken door Einstein en Lemaitre]
+
*[https://www.youtube.com/watch?v=BiogbkWHt2Q&list=PLi_srCikhtgjcBslRlB00qvIyNN4UcnwF&index=2/ De oerknal zoals die werd besproken door Einstein en Lemaitre]
  
−
== Bronnen ==
+
==Bronnen==
 
;Websites
 
;Websites
−
*http://www.allesoversterrenkunde.nl/actueel/nieuws/_detail/gli/nieuwe-draai-aan-het-ontstaan-van-aarde-en-maan/
+
*https://www.allesoversterrenkunde.nl/actueel/nieuws/_detail/gli/nieuwe-draai-aan-het-ontstaan-van-aarde-en-maan/
−
*http://hemel.waarnemen.com/
+
*https://hemel.waarnemen.com/
−
*http://www.astronomie.nl/   
+
*https://www.astronomie.nl/ 
 
*https://www.spacepage.be/artikelen/het-zonnestelsel/de-planeten/algemeen/wat-is-een-planeet
 
*https://www.spacepage.be/artikelen/het-zonnestelsel/de-planeten/algemeen/wat-is-een-planeet
 
*https://www.eoswetenschap.eu/ruimte/de-8-planeten-ons-zonnestelsel
 
*https://www.eoswetenschap.eu/ruimte/de-8-planeten-ons-zonnestelsel
Regel 180: Regel 248:
 
*https://www.astronomy.com/science/astro-for-kids-how-many-stars-are-there-in-space/
 
*https://www.astronomy.com/science/astro-for-kids-how-many-stars-are-there-in-space/
 
;Boeken
 
;Boeken
−
* Heuvel, E. v. (2012). Oerknal, Oorsprong van de eenheid van het heelal. Diemen: Veen Magazines.
+
*Heuvel, E. v. (2012). Oerknal, Oorsprong van de eenheid van het heelal. Diemen: Veen Magazines.
−
* Levy, D. (2007). Sterren en planeten. Engeland: Bonnier Books.
+
*Levy, D. (2007). Sterren en planeten. Engeland: Bonnier Books.
−
* Rees, M., & Beekman, G. (2007). Heelal. Den Haag : ANWB.
+
*Rees, M., & Beekman, G. (2007). Heelal. Den Haag : ANWB.
−
* Tildsley, K. (2011). Pocket Nature Night Sky. London: Dorling Kindersley Limited.
+
*Tildsley, K. (2011). Pocket Nature Night Sky. London: Dorling Kindersley Limited.
 
;Film
 
;Film
−
* Dijkgraaf, R. (2012, mei 17). De oerknal. De oerknal. De Wereld Draait Door University.
+
*Dijkgraaf, R. (2012, mei 17). De oerknal. De oerknal. De Wereld Draait Door University.
  
 
[[Categorie:Astronomie]]
 
[[Categorie:Astronomie]]

Huidige versie van 3 sep 2025 om 21:17

Deus astronomie KL.png Over dit artikel en/of onderwerp bestaat er ook een portaal! Klik hier om het portaal te bekijken!


Heelal (Universum)
Hubble ultra deep field.jpg
Het Heelal alles in deze foto en jij en ik!
Info hemellichaam
Type
Datum ontdekking
Ontdekt door
Methode
Messierobject
New General Catalogue
Overige aanduidingen
Leeftijd 13,8 miljard jaar
Aantal sterren Meer dan 200 biljoen
Afmeting 150 sextiljoen kilometer
Massa Niet precies bekend
Dichtheid super laag
Epoche
Rechte klimming
Declinatie
Gcoord
Sterrenbeeld
Schijnbare helderheid
Afstand
Roodverschuiving Ja (uitdijing van het heelal)
Radiële snelheid
Rotatiesnelheid
Omlooptijd
Temperatuur (°K) Gemiddeld 2,7 Kelvin of -270.8 Celsius
Oppervlaktetemp
Samenstelling Gas, sterren, planeten, donkere materie
Atmosfeer j/n
Magnetisch veld
Website
{{{website}}}
Portaal Portaalicoon Heelal en astronomie

Het heelal, ook het universum, de kosmos of de ruimte genoemd, is de oneindige zwarte ruimte waarvan de aarde deel uit maakt. Je ziet hem boven ons in de lucht. Als het donker is en je kijkt naar de hemel, dan zie je vaak de maan, en verder allemaal lichtpuntjes: dat zijn planeten in ons zonnestelsel en sterren daarbuiten.

Er zijn echt ongelofelijk veel sterren in het heelal, wel 200 biljoen (200.000.000.000.000.000.000.000)! Als wij ’s nachts naar de hemel kijken, lijkt het alsof de sterren van plaats veranderen. Dit is niet het geval. Wij zijn het zelf die meebewegen met de draaiing van de aarde en om haar denkbeeldige as.

Het heelal wordt al heel lang bestudeerd door astronomen (sterrenkundigen).

Onderzoek

Telescoop

Vroeger werd er gedacht dat de aarde plat was, en zelfs dat deze door schildpadden werd gedragen. Kan je het je voorstellen? Maar mensen geloofden hier wel in. Wel werd er veel over na gedacht, en over gediscussieerd.

Toen in 340 voor Christus, dus echt heel lang geleden, Aristoteles schreef in zijn boek dat de aarde wel bol moest zijn en geen platte schijf, begonnen er telkens weer nieuwe onderzoeken. Hij dacht dat de aarde wel bol moest zijn, omdat hij bijvoorbeeld al eens een schip op zee had gezien. Maar dat wanneer die bij de horizon kwam, je hem langzaam weg zag gaan. Hij zag hem niet van 'de plaat' afvallen. Ook hield hij de aller helderste ster, de Poolster, in de gaten. Hier aan merkte hij dat je de ster heel anders kon bewonderen vanaf verschillende plekken op de aarde. En wanneer de aarde plat zou zijn, zou dat niet heel veel verschil maken. Hij dacht alleen wel dat de aarde stil stond, en dat klopt natuurlijk niet helemaal.

Ptolemaeus was een man, die er in de tweede eeuw achter kwam dat de aarde wel draaide. Maar hij dacht dat de aarde eigenlijk het middelpunt van het zonnestelsel was. Dus dat er om de aarde heen, de maan, de zon, de sterren en wat planeten heen draaiden. We weten nu dat dat ook niet klopt, want de zon staat in het midden, en daar draait alles in het zonnestelsel omheen in het melkweg is Sagittarius A.

Copernicus kwam er in 1514 gelukkig achter dat de zon in het midden staat. Maar de banen die bijvoorbeeld een planeet of maan volgden, klopten nog niet helemaal.

In 1609 bestond de telescoop nog maar net. Je weet wel, zo'n soort verrekijker waarmee je naar de sterren kan kijken. Hier rechtsboven zie je een afbeelding van een telescoop. Hij keek hiermee naar de planeet Jupiter, en zag dat er om Jupiter ook weer manen draaiden.

Het zonnestelsel

Johannes Kepler kwam er op dat moment ook achter dat de planeten in ellipsen, en niet in cirkels, om de zon heen bewogen.

In 1687 kwam Isaac Newton erachter dat er zwaartekracht was op de wereld, en bedacht daar ook berekeningen voor. Maar ook in het heelal gebeurde er iets met de zwaartekracht volgens hem. Namelijk dat de zwaartekracht, de maan in een elliptische baan rond de aarde laat draaien en de planeten elliptische banen rond de zon laten afleggen. Dit noem je de Zwaartekracht theorie

In 1929, dus eigenlijk niet súper lang geleden, ontdekte Edwin Hubble iets. Namelijk dat veraf staande sterrenstelsels, in welke richting we ook kijken, allemaal erg snel van ons af bewegen. Dus eigenlijk wordt het heelal steeds groter. Dat betekent dat vroeger, alles in het heelal eigenlijk veel dichterbij elkaar was en het heelal dus veel kleiner was. in het begin, we schatten nu zo'n 13,8 miljard jaar geleden, zat alles enorm dicht op elkaar gepakt en alles was onvoorstelbaar klein en heet. En in 1927 schreef de Belgische priester Georges Lemaitre over zijn theorie van de oerknal, dat het heelal kon zijn ontstaan vanuit één punt.

Nog steeds zijn er veel onderzoeken en door steeds betere telescopen kunnen de astronomen ook steeds meer ontdekken. Er bestaan tegenwoordig zelfs ruimtetelescopen, waarvan de Hubble en de James Webb de bekendste zijn.

Het ontstaan van het heelal

Lemaitre (midden) en Einstein (rechts)

Wetenschappers dachten aan het begin van de 20e eeuw dat het universum altijd even groot is geweest. In 1927 kwam de Belgische priester Georges Lemaitre met het idee dat het heelal steeds groter wordt. Hij kwam op het idee vanwege allerlei metingen, waaruit bleek dat sterrenstelsels steeds verder van ons af kwamen te staan. Maar als het heelal steeds groter wordt, moet het vroeger kleiner zijn geweest. Zo kwam hij op het idee dat het eens ongelofelijk klein moet zijn geweest, een soort oeratoom. Hij noemde dat een "kosmisch ei". De beroemde geleerde Einstein wilde zijn theorie niet geloven, maar hij wist zich later te overtuigen door Lemaitre.

Theorie van de oerknal (big bang)

zie Oerknal voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Nu denken wetenschappers dat het heelal is begonnen met de oerknal, ook wel de big bang genoemd, die zo'n 13,7 miljard jaar geleden plaatsvond, Dat is een enorme knal (eigenlijk geen echte knal en hij was ook niet groot) geweest.

Wat er daarvoor was weet niemand precies. Sommige wetenschappers zeggen dat er daarvoor helemaal niks was en er dus ook niet zoiets was als de tijd en ruimte zoals we die nu kennen. Omdat voor veel mensen het niet voor te stellen is dat er eens geen tijd en geen ruimte was, zijn er allerlei nieuwe theorieën verzonnen. Zo zou er misschien voor de oerknal een ander heelal kunnen hebben bestaan waar het heelal van nu uit zou zijn ontstaan. Dit zou zelfs een deel van een cyclus zonder begin of einde kunnen zijn. Het zou ook kunnen dat er meerdere heelallen zijn, een zogenaamd multiversum. In die theorie zouden er vele oerknallen hebben plaatsgevonden en vinden die nog steeds plaats. Waar de energie vandaan kwam en hoe het mogelijk is dat de "knal" precies hard genoeg was, is onbekend.

Multiversum (Theorie)

De multiversum theorie zegt dat ons heelal niet het enige is. Er zouden veel andere heelallen kunnen bestaan – misschien wel oneindig veel! Die andere heelallen kunnen totaal anders zijn dan het onze. In één daarvan zou bijvoorbeeld de zwaartekracht sterker kunnen zijn, of zouden sterren helemaal niet bestaan.

Als deze theorie klopt, dan is ons heelal maar één belletje in een schuimbad vol andere bellen. Elk belletje is dan een ander universum.

Wat dit betekent voor het einde van ons heelal? Misschien eindigt ons heelal ooit, maar blijven de andere gewoon bestaan. Of misschien ontstaat er na ons weer een nieuw heelal in het multiversum. Wetenschappers zijn het hier nog lang niet over eens, maar het is een spannend idee!

Schwarzschild-kosmologie (Zwarte Gaten Heelal Theorie)

De Schwarzschild-kosmologie is een bijzondere theorie die zegt: ons hele heelal zit misschien ín een zwart gat. Dat klinkt vreemd, maar het werkt zo:

Als een zwart gat heel groot is, zou binnenin de ruimte zich kunnen uitstrekken – net zoals in ons heelal. Wij zouden dan leven binnen de horizon van dat zwarte gat, zonder dat we het weten.

Deze theorie zegt ook dat misschien álle heelallen ontstaan binnenin zwarte gaten van andere heelallen. Dus elk zwart gat in ons universum zou dan een soort “doorgang” kunnen zijn naar een nieuw heelal!

Wat betekent dit voor het einde? Het zou kunnen dat als ons zwart gat (ons heelal dus) instort of wordt afgesloten, ons heelal stopt te bestaan. Of... het wordt onderdeel van weer iets groters.

Geschiedenis van het heelal

Na de oerknal waren er vier fundamentele krachten: de zwakke kernkracht, de sterke kernkracht, de elektromagnetische kracht en de bekende zwaartekracht. Die laatste is de allerzwakste kracht. Als hij het sterkst zou zijn, zou hij elektronen van protonen scheiden (sterke kernkracht), radioactief verval veroorzaken (zwakke kernkracht) en een koelkastmagneet (elektromagnetische kracht) overwinnen.

Omdat de ene kant van het zichtbare heelal sterk op de andere lijkt, denken wetenschappers dat er in het begin van het heelal een enorme inflatie ontstond. Het heelal dijde sneller dan het licht uit. Na de eerste 3 minuten was het heelal bezaaid met protonen, elektronen en neutronen. De protonen fuseerden met de neutronen en zo ontstonden simpele waterstof en heliumatomen, maar voor de elektronen was het nog te heet om erbij te komen. Het duurde 380.000 jaar totdat het heelal zoveel was afgekoeld dat de elektronen erbij kwamen. Voor die tijd konden fotonen (deeltjes van het licht) niet reizen door al die elektronen. Daarna kon het licht dat wel. Het heelal was toen bezaaid met gas en stof. De zwaartekracht zorgde ervoor dat deze stoffen in elkaar drukten, een compacte massa vormden en sterren vormden. Die sterren waren een soort ruimtestof-stofzuigers. Ze waren enorm, misschien meer dan 1000 keer zo zwaar als de zon. Toen deze sterren als supernova explodeerden, ontstonden er zwarte gaten. Er vormde zich steeds meer gas rond deze stofzuigers. Vanuit dat gas ontstonden er kleine sterrenstelsels. Deze sterrenstelsels fuseerden en vormden grotere stelsels, zoals de Melkweg.

Sterrenstelsels

Zie Sterrenstelsel voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Een sterrenstelsel is een grote verzameling van sterren, sterrenhopen, gasnevels, stofwolken etc. De Melkweg, waarin onze zon, aarde, maan enz., ons zonnestelsel dus, zich bevinden, is zo'n sterrenstelsel. Er zijn er oneindig veel van.

Spiraalvormig stelsel

Sterrenstelsels hebben tussen de 1 miljard en 1 biljoen sterren. Ze worden ingedeeld naar hun vorm: spiraalvormig, elliptisch, onregelmatig en lensvormig.

Verschillende typen sterrenstelsels

  • Bij een spiraalvormig stelsel veroorzaken de verschillende omloopsnelheden van de sterren de vorming van spiraalarmen. De Melkweg is zo'n spiraalvormig stelsel.
  • Een elliptisch stelsel bevat vaak oude sterren. Dit stelsel kan bolvormig of langgerekt zijn.
  • Onregelmatige stelsels zijn anders dan de vorige twee. Zo'n stelsel vertoont tekenen van vervorming. Dit komt door de zwaartekracht van nabije sterrenstelsels. Er kan ook een botsing geweest zijn met een ander stelsel.
  • Lensvormige stelsels zijn oude spiraalstelsels, maar de vorm van de spiraal is verdwenen.

De Melkweg

zie Melkweg voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Wij wonen met onze zon, de aarde en alle andere planeten in een groot sterrenstelsel dat de Melkweg heet. Als je 's nachts naar de sterrenhemel kijkt, zie je soms een melkachtige baan van licht dat zijn héél veel sterren bij elkaar. De Melkweg is als een enorme draaikolk van sterren, stof en gas.

Volgens natuurkundige Robbert Dijkgraaf zitten er in de Melkweg wel 100 miljard sterren. En onze zon is daar dus maar eentje van! Misschien draaien er rond al die sterren ook planeten, net zoals bij onze zon.

Wat zijn sterren?

Zie Ster (hemellichaam) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Eigenlijk zijn sterren grote gloeiende gasbollen. Een ster geeft licht en warmte. Onze eigen zon is ook een ster, alleen staat hij heel veel dichterbij dan de andere sterren. In de kern van een ster komen enorme hoeveelheden energie vrij doordat waterstof in helium verandert. Dat gebeurt dus ook in onze Zon. Wij zien het licht en voelen de warmte.

Alleen de helderste sterren kun je zien. De meeste sterren die we vanaf de Aarde zien staan in onze eigen Melkweg.

Hoe ontstaan sterren?

Sterren ontstaan vanuit enorme nevels. Dit zijn enorme wolken van waterstof, helium en microscopisch stof. Het midden van de nevel wordt steeds heter terwijl hij krimpt en zo ontstaat er een nieuwe ster. Er worden op die manier grote en kleine sterren gevormd. Grote sterren leven honderden miljoenen jaren terwijl kleine sterren miljarden jaren leven. Kleine sterren leven dus langer.

Verschillende soorten sterren

Er zijn meervoudige- en veranderlijke sterren.

Meervoudige sterren zijn vaak vier sterren die bij elkaar gehouden worden door de zwaartekracht en rond hun massamiddelpunt roteren. Wanneer dit bij twee sterren gebeurt, heet dit een dubbelster.

Veranderlijke sterren zijn sterren waarvan de helderheid door de jaren heen verandert. De ene keer is de helderheid heel sterk en de andere keer heel zwak.

Sterrenhopen

Sterren die bij elkaar staan in groepen en die behoren tot een sterrenstelsel noemen we sterrenhopen. Er zijn open- en bolvormige sterrenhopen.

Open sterrenhopen bestaan uit enkele tientallen of honderden jonge sterren. De sterren hierin worden bij elkaar gehouden door de zwaartekracht. Deze sterren zijn bijvoorbeeld te vinden in de spiraalarmen van de Melkweg.

Bolvormige sterrenhopen zijn hopen die bestaan uit 10.000 tot een miljoen oude sterren. Ook deze sterren worden door de zwaartekracht bij elkaar gehouden. Deze zijn ook te vinden in de Melkweg, maar volgen hun eigen baan.

Nevels

zie Nevels voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Nevels zijn enorme wolken van gas en stof in de ruimte. Je kunt ze zien als de "wolkjes" van het heelal. Soms ontstaan er in een nevel nieuwe sterren, en soms is een nevel juist het overblijfsel van een ster die is ontploft dat noem je een supernova!

Er zijn verschillende soorten nevels:

  • Orionnevel – Dit is een hele bekende nevel die je zelfs met een telescoop vanaf de aarde kunt zien. Hier worden nieuwe sterren geboren!
  • Krabnevel – Deze nevel is ontstaan nadat een ster is ontploft. Dat noem je een supernova.
  • Adelaarsnevel – Deze is beroemd door een foto van de "Pilaren van de Schepping", waar je kunt zien hoe sterren ontstaan.

Nevels kunnen duizenden lichtjaren groot zijn en zijn vaak heel kleurrijk als je er foto's van maakt met speciale telescopen.

Telescopen

Een Hubble telescoop
zie Telescoop voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Om het heelal beter te kunnen onderzoeken, gebruiken sterrenkundigen telescopen. Een telescoop is een soort supersterke verrekijker waarmee je dingen kunt zien die héél ver weg zijn, zoals sterren, planeten en sterrenstelsels. Die op een afstand staan van 15 miljoen lichtjaar. Er is ook een telescoop in Argentinië die is stuk voor stuk de hele ruimte aan het fotograferen om een kaart te krijgen van het heelal.

Er zijn twee soorten telescopen:

  • Grondtelescopen: die staan op aarde, meestal op een berg of op een plek waar het donker en droog is.
  • Ruimtetelescopen: die zweven in de ruimte, buiten de dampkring van de aarde. Zo zien ze geen last van wolken of lichtvervuiling.

Dwingeloo-telescoop

In Nederland staat de Dwingeloo-radiotelescoop. Die staat in het dorpje Dwingeloo in Drenthe. Het is een radiotelescoop, dat betekent dat hij geen licht ziet, maar radiogolven opvangt uit de ruimte. Hij werd gebouwd in 1956 en was toen één van de grootste ter wereld! Vandaag de dag wordt hij nog steeds gebruikt, onder andere door studenten en vrijwilligers.

Hubble-ruimtetelescoop

De Hubble-telescoop werd in 1990 gelanceerd en draait om de aarde. Hij heeft prachtige foto's gemaakt van sterrenstelsels, nevels en sterren. Omdat Hubble in de ruimte zweeft, kan hij veel scherper zien dan telescopen op aarde. Dankzij Hubble hebben we veel geleerd over het ontstaan van sterren en het uitdijen van het heelal.

James Webb-ruimtetelescoop

De James Webb Space Telescope (kortweg JWST) werd in 2021 gelanceerd en is de opvolger van Hubble. Hij kijkt nóg verder terug in de tijd, tot bijna het begin van het heelal. James Webb kan infraroodlicht zien, wat betekent dat hij dingen kan bekijken die Hubble niet kon zien, zoals sterren die net geboren zijn of planeten bij verre sterren.

Zwarte gaten

Zie Zwart gat voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Nadat sterren als supernova exploderen, ontstaan er zwarte gaten. Zwarte gaten zuigen alle materie om zich heen naar zich toe; slokken die zelfs op. Ook in het midden van ons sterrenstelsel (de Melkweg) is zo'n groot zwart gat. Om zo'n zwart gat gaat zich steeds meer materie verzamelen. Daaruit ontstaan weer nieuwe sterren.

Sterrenbeelden

Zie Sterrenbeeld voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Een sterrenbeeld is een denkbeeldige figuur die wordt gezien wanneer er lijnen getrokken worden tussen verschillende heldere sterren. Deze figuren werden geïdentificeerd met karakters uit de (Griekse) mythologie. Er zijn ongeveer 88 sterrenbeelden zichtbaar. De bekendste zijn de twaalf sterrenbeelden van de dierenriem. Dit zijn: Ram, Stier, Tweelingen, Kreeft, Leeuw, Maagd, Weegschaal, Schorpioen, Boogschutter, Steenbok, Waterman en Vissen.

De sterrenbeelden van de dierenriem zijn toegekend aan de plaats van de zon op het tijdstip van iemands geboorte. Wanneer je bijvoorbeeld in de eerste week van januari geboren werd, stond de zon in het sterrenbeeld Steenbok. De sterrenbeelden zouden volgens de astrologie van invloed zijn op je persoonlijkheid.

Vroeger werd er in de zeevaart genavigeerd op sterren en sterrenbeelden. Zo gaf de Poolster het noorden aan.

Wat is een exoplanetair stelsel?

Het exoplanetair stelsel is het gebied van het heelal dat onder invloed van de zwaartekracht van een ster. Het wordt beheerst door één ster. De ster is het belangrijkste element van een exoplanetair stelsel. Daar omheen draaien planeten, Elk in een eigen baan. Deze planeten komen verderop aan bod. Om planeten draaien dan soms weer manen, zoals de maan die om de aarde draait.

Hoe ontstaat exoplanetair stelsel?

Het exoplanetair stelsel is ontstaan uit een reusachtige wolk gas. Deze wolk trok zich samen waardoor het een platte, ronde schijf werd. De schijf begon steeds harder te draaien, terwijl hij kleiner werd. Het centrum werd warmer en dichter. In de delen van de schijf die er het dichtst omheen lagen, ontstonden steenachtige- en metalen deeltjes. Na lange tijd ontstonden met die steen- en metaaldeeltjes planetesimalen. Dit zijn kleine opeenhopingen van die deeltjes en die hebben afmetingen van een paar kilometer.

Hoe ontstaat een exoplaneten?

De meeste exoplaneten ontstaan wanneer een moleculaire wolk instort, waardoor een jonge ster ontstaat. Een deel van het stof en gas dat dan overblijft, vormt een schijf rondom de jonge ster. In de miljoenen jaren daarna botsen de deeltjes stof en gas die in de schijf tegen elkaar. De deeltjes klonteren daardoor samen tot steeds grotere objecten. Hieruit ontstaat dan uiteindelijk een nieuwe planeet. Om heel veel sterren draaien, net als bij onze zon, planeten. Er worden er door de astronomen steeds meer ontdekt.

De vorming van een planeet wordt beïnvloed door onder andere temperatuur en turbulentie. Dit kan ervoor zorgen dat de deeltjes minder goed aan elkaar blijven zitten. Hierdoor duurt het langer voordat de planeet ontstaat.

Welke planeten zijn er in ons zonnestelsel?

Het zonnestelsel telt acht officieel erkende planeten.

Vroeger hoorde Pluto ook bij de planeten en was dit de negende planeet. Nu wordt het echter gerekend als een dwergplaneet. Ook is er nog een planeet waarvan het niet zeker is dat hij bestaat, namelijk Planeet X.

Wanneer wordt exoplaneet als planeet gezien?

Zoals eerder gelezen, bestaat ons sterrenstelsel uit planeten en dwergplaneten. Pluto is in 2006 benoemd tot dwergplaneet in plaats van een planeet. Een planeet moet voldoen aan drie voorwaarden:

  1. hij draait in een baan rond de ster.
  2. hij heeft voldoende massa zodat hij een bijna ronde vorm krijgt.
  3. hij heeft in de omgeving van haar baan andere objecten van de kaart geveegd (verdrongen).

Hoe weten we dit allemaal?

De hemellichamen (o.a. planeten, manen, asteroïden en kometen) zenden radiogolven uit, die astronomen met speciale meetapparatuur kunnen opvangen. In Exloo staan in een veld enorm veel antennes die een netwerk met elkaar vormen. Samen vangen ze radiogolven op die door een computer omgezet worden in beelden. De antennes staan in een gebied van 150 km2 en niet alleen in Nederland, maar ook in België, Zweden, Duitsland, Frankrijk en Zweden.

De Hubble-telescoop zorgt ook voor unieke plaatjes van het heelal. De Hubble kan heel erg ver kijken, maar ziet slechts een heel klein deel van het heelal. Wat hij ziet is enorm scherp, dit komt door het ontbreken van de aardse atmosfeer in de ruimte. Hubble heeft nu al foto's gemaakt die tussen de 12 en 14 miljard jaar oud zijn, hij kan al bijna tot aan de Big Bang kijken.

Theorieën hoe het heelal zal eindigen

Wetenschappers vragen zich al lang af hoe het heelal ooit zal eindigen. Net zoals het heelal ooit is begonnen met de oerknal, kan het ook een einde hebben. Er zijn verschillende theorieën over hoe dat zou kunnen gaan. Sommige zeggen dat het heelal in elkaar stort, andere dat het blijft uitdijen tot alles koud en donker wordt.

Hieronder staan theorieën van wetenschappers over het einde van het heelal:

Grote-inslaghypothese (Big Crunch)

Volgens deze theorie zal het heelal op een dag stoppen met uitdijen. Dan draait alles om, en trekken alle sterrenstelsels elkaar weer aan. Uiteindelijk stort het hele heelal ineen tot één klein punt — net zoals bij de oerknal, maar dan andersom. Dat wordt de Grote Inslag genoemd.

Hitte-dood (Big Freeze)

Deze theorie zegt dat het heelal voor altijd blijft uitdijen. Alles wordt dan steeds kouder en leger. Op een dag zullen sterren doven, zwarte gaten verdwijnen en blijft er niets over dan kou en leegte. Dit wordt ook wel de hitte-dood genoemd.

Grote Scheuring (Big Rip)

Volgens deze theorie wordt de donkere energie steeds sterker. Die duwt sterrenstelsels van elkaar weg. Op een dag wordt die kracht zó sterk dat zelfs sterren, planeten en atomen uit elkaar getrokken worden. Het heelal scheurt dan letterlijk uit elkaar!

Hieronder staan Theorieën van sommigen mensen over het einde van het heelal:

Simulatiehypothese

Sommige mensen denken dat het heelal een soort computersimulatie is, zoals een videogame. Als dat zo is, dan eindigt het heelal als de "computer" wordt uitgezet of crasht. Het is geen wetenschappelijk bewezen theorie, maar wel spannend om over na te denken.

Holografisch universum

Volgens deze theorie is alles in het heelal een soort hologram: een 3D-beeld van iets wat eigenlijk op de rand van het heelal "geschreven" staat. Als die informatie aan de rand verdwijnt of stopt, verdwijnt ook ons heelal. Maar dit is nog heel moeilijk te bewijzen.

Braneworldtheorie

Deze ingewikkelde theorie zegt dat ons heelal leeft op een soort vlies ("brane") in een groter meerdimensionaal universum. Het einde kan komen als een ander "vlies" tegen het onze botst. Dat zou alles in één keer vernietigen. Best eng idee!

Galerij

  • Hubble ruimtetelescoop

  • Mariner10

  • Zwart gat

Videoclip

Bronnen

Websites
Boeken
  • Heuvel, E. v. (2012). Oerknal, Oorsprong van de eenheid van het heelal. Diemen: Veen Magazines.
  • Levy, D. (2007). Sterren en planeten. Engeland: Bonnier Books.
  • Rees, M., & Beekman, G. (2007). Heelal. Den Haag : ANWB.
  • Tildsley, K. (2011). Pocket Nature Night Sky. London: Dorling Kindersley Limited.
Film
  • Dijkgraaf, R. (2012, mei 17). De oerknal. De oerknal. De Wereld Draait Door University.
Afkomstig van Wikikids , de interactieve Nederlandstalige Internet-encyclopedie voor en door kinderen. "https://wikikids.nl/index.php?title=Heelal&oldid=968298"