Sozialdemokratische Partei Deutschlands

Socialdemokratische Partei Deutschlands (SPD)
Oprichting	27 mei 1875
Opheffing
Actief in	Duitsland
Richting	Centrumlinks
Stroming	Sociaaldemocratie Progressivisme Europeanisme Europees federalisme
Presidentskandidaat
President
Vicepresidentskandidaat
Vicepresident
Voorzitter van het Huis van Afgevaardigden
Oprichter(s)
Partijleider	Saskia Esken Lars Klingbeil
Partijvoorzitter
Secretaris-generaal
- Bondsdag
- Regionale parlementen
- Europees Parlement
- Provinciale Staten
- Gemeenteraden
- Burgemeesters
- Commissarissen van de Koning
Zetels
- Bondsdag	207 van de 733
- Regionale parlementen	471 van de 1866
- Europees Parlement	14 van de 96
- Provinciale Staten	van de 572
- Gemeenteraden	van de 8512
- Burgemeesters	van de 345
- Commissarissen van de Koning	van de 12
Overig
Wetenschappelijk bureau
Partijblad
Partijlied
Jongerenorganisatie
Studentenorganisatie
Vrouwenbeweging
Lhbt-vleugel
Zusterpartij(en)
Fractie in het Benelux-parlement
Europese fractie	Progressieve Alliantie van Socialisten en Democraten
Internationale organisatie
Voorgaande partij(en)
Opvolgende partij(en)
Fusie van
Opgegaan in
Afsplitsing van
Afsplitsing(en)
Voortzetting van
Portaal Politiek

De Sozialdemokratische Partei Deutschlands (Nederlands: 'Sociaaldemocratische Partij van Duitsland'), afgekort SPD, is een politieke partij uit Duitsland. De SPD is samen met de Christlich Demokratische Union Deutschlands (Nederlands: 'Christendemocratische Unie van Duitsland', afgekort CDU), een van de twee grote politieke partijen van het land. Het is meestal de CDU of de SPD die sinds de Tweede Wereldoorlog de grootste is geworden. De SPD is in 1875 opgericht met de afschaffing van de monarchie en is daarmee de oudste politieke partij van het land. De partij was tussen 1933 en 1945 verboden. Na de Tweede Wereldoorlog werd de partij heropgericht.

De SPD heeft tussen 1969 en 1982, tussen 1998 en 2005 en tussen 2021 en 2025 de bondskanselier van het land geleverd. Qua standpunten komt de SPD overeen met de Nederlandse Partij van de Arbeid (PvdA) of het Vlaamse Vooruit. De partij komt op voor de arbeiders en zet zich in voor hogere lonen, betere werkomstandigheden en hogere pensioenen. Daarnaast is de SPD erg van de gelijkheid en zet zich in voor onder meer gelijke behandeling van en rechten voor minderheden. Qua ledenaantal was de SPD ooit de grootste partij van Duitsland. Nog steeds is de SPD de grootste sociaaldemocratische partij ter wereld.

Geschiedenis

Voorgeschiedenis

De SPD-fractie in 1889. De partij was toentertijd nog verboden, maar de partij had enkele onafhankelijke leden in het parlement.

De geschiedenis van de SPD gaat helemaal terug naar 1863. Toen stichtte Ferdinand Lassalle de Allgemeiner Deutscher Arbeiterverein (ADAV). Zes jaar later richtten Wilhelm Liebknecht en August Bebel de Sozialdemokratische Arbeiterpartei (SDAP) op. De twee partijen gingen samen op in één partij in 1875 na een conferentie in Gotha. De partij kreeg de nieuwe naam Sozialdemokratische Arbeiterspartei Deutschlands (SAPD). De conferentie werd ook gevolgd door de Duitse filosoof Karl Marx. Hij schreef over de conferentie zijn Kritiek op het program van Gotha (1875).

De sociaaldemocratische partij was een vereniging en officieel geen partij. Het socialisme werd namelijk onderdrukt in Duitsland. In 1878 werd de SAPD door rijkskanselier Otto von Bismarck verboden. De SAPD was namelijk tegenstander van de monarchie en voorstander van een revolutie. Desondanks groeide de partij in ledenaantal. Ook kon de partij alsnog leden krijgen in het parlement, omdat het mogelijk was om als onafhankelijk lid aan de verkiezingen mee te doen. In 1890 werd het verbod opgeheven, waarna de partij zetels in de Rijksdag kreeg. De partij veranderde toen ook haar naam naar Sozialdemokratische Partei Deutschlands (SPD).

Tijdens het keizerrijk

De verkiezingsposter van SPD in 1903: "Rode verkiezingen".

De SPD richtte zich op het verbeteren van de levensomstandigheden van de werkende klasse. De partij zorgde ervoor dat fabrieken gecontroleerd werden, vrouwen en kinderen van soldaten in de dienstplicht een uitkering kregen en het werk in de mijnen veiliger werd. Naast een politieke partij had de SPD ook veel bibliotheken, klaslokalen en theaters om de ideologie verder te verspreiden.

In 1891 kwam de SPD met het programma van Erfurt. Dat was nog radicaler dan het programma van Gotha. De partij pleitte voor een volledige nationalisatie van de Duitse industrie. De partij sloot toentertijd nog niet een revolutie uit, maar aan het begin van de 20e eeuw werd de partij een stuk gematigder. In plaats van een revolutie wilde de SPD verandering bereiken op democratische weg via verkiezingen. Vooral Eduard Bernstein pleitte voor die meer gematigde weg. Radicalere leden van de partij, zoals Rosa Luxemburg, waren tegenstander van Bernstein. Zo verdedigde Luxemburg in haar pamflet Hervorming of revolutie een socialistische revolutie en keurde de ideeën van Bernstein af.

In 1912 behaalde SPD 35% van de stemmen in Duitsland, waardoor zij de grootste partij in het parlement werden. Voor de conservatieve elites in Duitsland zat de angst er goed in. In 1914 begon de Eerste Wereldoorlog. De SPD was sterk antimilitaristisch (zij waren tegenstanders van oorlog) en voerde demonstraties tegen de oorlog. Conservatieve politici zagen de SPD daarom als anti-Duits en wilden de partij verbieden. Het partijbestuur van de SPD werd steeds loyaler aan de regering en de keizer. SPD-leider Friedrich Ebert besloot daarom om de oorlog te steunen. Volgens Ebert was dat nodig omdat Duitsland de oorlog van Rusland zou verliezen als de arbeidersklasse de oorlog niet zou steunen. Hierdoor zou Duitsland onder het gezag van de tsaar vallen, wat nog slechter voor de werkende klasse was.

In 1917 werden antimilitaristische leden van de SPD uit de partij gezet, waaronder Rosa Luxemburg, Karl Liebknecht en Huga Haase. Zij richtten vervolgens de Spartacusbond op. Ook Eduard Bernstein en Karl Kautsky verlieten de partij. De Spartacusbond kwam aan het einde van de oorlog in opstand tegen de Duitse regering (de Spartacusopstand). Die werd hard neergeslagen door de Reichswehr, waarbij Luxemburg en Liebknecht vermoord werd. Ebert steunde die onderdrukking en werd vervolgens benoemd tot bondskanselier.

Weimarrepubliek

Verkiezingsposter in 1932: "Tegen Papen, Hitler en Thälmann". Franz von Papen was de leider van de monarchistische conservatieven, Adolf Hitler was de leider van nazi's en Ernst Thälmann was de leider van de communisten. De drie pijlen waren een symbool van de sociaaldemocraten. Zij verzetten zich namelijk tegen de drie ideologieën.

Na de Eerste Wereldoorlog werd de monarchie afgeschaft en ontstond de Weimarrepubliek. De SPD speelde een belangrijke rol bij het ontstaan van de republiek. De partij werkte samen met de christendemocratische Zentrumpartei, de links-liberale Deutsche Demokratische Partei (DDP) en enkele conservatief-liberale partijen in de regering. Via de regering wist de SPD sociaal beleid door te voeren, zoals bescherming van banen, werkloosheidsuitkeringen, de achturige werkdag, de zorgverzekering, het pensioen en betere arbeidsomstandigheden.

De grote concurrent van de partij was de Kommunistische Partei Deutschlands (KPD). Die partij werd gesticht door radicale linkse leden van de SPD. De SPD en KPD konden slecht met elkaar overweg. De KPD beschuldigde de sociaaldemocraten van revisionisme, terwijl de SPD weigerde om een regering met de communisten te vormen. De SPD was aanvankelijk erg populair in Duitsland en was vaak de grootste partij van het land. Vooral in Pruisen was de partij erg populair. Dat veranderde na de beurskrach van 1929. De partij verloor tijdens de verkiezingen van 1932 erg veel zetels. Enerzijds verloor de SPD zetels aan de KPD en anderzijds aan de NSDAP. Tijdens de laatste vrije verkiezingen in maart 1933 behaalde de SPD nog maar 18% van de stemmen.

De SPD was de enige partij die in zijn geheel tegen de machtigingswet van 1933 stemde. De KPD was ook tegen die wet, maar was toentertijd al verboden en de parlementsleden mochten niet stemmen. Na de machtigingswet werden veel SPD-politici gearresteerd; het leiderschap van de partij vluchtte naar Praag. Enkele maanden later werd de partij officieel verboden in Duitsland, maar streed tegen de nazi's ondergronds en via het buitenland.

Na de Tweede Wereldoorlog

Na de Tweede Wereldoorlog werd het verbod opgeheven. De SPD deed in alle vier de bezettingszones mee aan de verkiezingen. Tussen 1949 en 1966 zat de SPD in de oppositie in de Bondsdag in West-Duitsland. De SPD was toentertijd de tweede grootste partij van Duitsland na de Christich Demokratische Union. Vanuit de oppositie voerde de SPD druk uit op Konrad Adenauer om de verzorgingsstaat op te bouwen. In Oost-Duitsland was de SPD in 1946 samen gegaan met de KPD. Hierdoor ontstond de Sozialistische Einheitspartei Deutschlands (SED). De SED was niet verbonden met de SPD in West-Duitsland, maar was communistische partij die Oost-Duitsland leidde.

In de West-Duitse Bondsdag was de SPD constructieve oppositie. Dat betekent dat de SPD de regering (waar het CDU) bekritiseerde, maar ook met het CDU wilde samenwerken. In 1966 viel de regering bestaande uit de CDU en de Frei Demokratische Partei (FDP). De CDU besloot toen samen te werken met de SPD, waardoor zij voor het eerst na de oorlog in een regering zaten. Dat leidde tot een grote uitbreiding van de verzorgingsstaat.

Willy Brandt en Helmut Schmidt

In 1969 behaalde de SPD de eerste plaats tijdens de verkiezingen. De SPD vormde vervolgens samen met de FDP een regering met Willy Brandt als bondskanselier. In 1959 had de SPD waar marxistische ideologie officieel achter zich gelaten. In plaats daarvan wilde de partij zich richten op sociale zekerheid. Ook werd de partij een voorstander van het Duitse lidmaatschap van de NAVO. Onder Brandt werden de banden tussen West- en Oost-Duitsland genormaliseerd.

	Politieke partijen in Duitsland
Partijen in de Bondsdag Alternative für Deutschland (AfD) · Bündnis 90/Die Grünen · Christlich Demokratische Union (CDU) · Christlich-Soziale Union (CSU) · Die Linke · Südschleswigscher Wählerverband (SSW) · Sozialdemokratische Partei Deutschlands (SPD) Partijen in het Europees Parlement en/of regionale parlementen Bündnis Deutschland (BD) · Bündnis Sahra Wagenknecht (BSW) · Familienpartei Deutschlands · Freie Demokratische Partei (FDP) · Freie Wähler (FW) · Ökologisch Demokratische Partei (ÖDP) · Die PARTEI · Partei des Fortschritts (PdF) · Partei Mensch Umwelt Tierschutz (MUT) · Volt · WerteUnion