Eerstvolgende Nederlandse kabinet
 |
Het eerstvolgende Nederlandse kabinet zal gevormd worden aan de hand van de uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen van 2023.
Fasen
Verkenning
| Portret | Verkenner | Termijn | |
|---|---|---|---|
 |
ir. drs. G.A. (Gom) van Strien (PVV) |
24 november 2023 – 27 november 2023 | |
.jpg) |
prof. dr. R.H.A. (Ronald) Plasterk (PvdA) |
28 november 2023 – 13 december 2023 | |
Gom van Strien
Na het binnenkomen van de eerste resultaten werd het duidelijk dat de Partij voor de Vrijheid (PVV) de grootste partij van Nederland was geworden. Op 24 november 2023 wees de partij Gom van Strien, een Eerste Kamerlid van de PVV, aan als verkenner. Een verkenner is iemand die onderzoekt welke politieke partijen met elkaar kunnen samenwerken. De PVV heeft 37 van de 150 zetels gekregen. Dat is niet genoeg voor een meerderheid, want voor een meerderheid moet een partij 76 van de 150 zetels hebben. Daarom moeten er andere partijen gezocht moeten worden die mee willen doen. Het hele proces van de verkenning tot aan het formeren (maken; bij elkaar brengen) van een kabinet, heet de kabinetsformatie.
De Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) van Dilan Yeşilgöz-Zegerius gaf aan dat ze alleen gedoogsteun wilde geven aan een kabinet geleid door Wilders. De VVD zou dan niet in de regering gaan zitten, maar in het parlement de plannen van de regering steunen. Volgens Pieter Omtzigt, de leider van Nieuw Sociaal Contract, en Yeşilgöz-Zegerius moest Wilders niet tegen de Grondwet ingaan door de mensenrechten te schenden. Wilders gaf aan dat hij binnen de grenzen van de Grondwet zou blijven. Toch wilde hij niet van tevoren op papier afspreken dat de ongrondwettelijke standpunten van de PVV van tafel waren.
GroenLinks-PvdA, de tweede partij van Nederland, gaf aan niet met de PVV in een coalitie te willen. Frans Timmermans, de leider van de partij, zei dat de partij niet zal meewerken aan een coalitie met een radicaal-rechtse politieke partij erin. GroenLinks-PvdA wordt de belangrijkste oppositiepartij als andere partijen een coalitie met de PVV vormen.
Op 27 november 2023 maakte verkenner Gom van Strien bekend te stoppen. Hij was in opspraak geraakt, omdat bleek dat Utrecht Holdings, een bedrijf van de Universiteit Utrecht en het Universitair Medisch Centrum Utrecht, een aangifte had gedaan. Deze aangifte had het bedrijf tegen Gom van Strien gedaan. Volgens Utrecht Holdings had Van Strien namelijk fraude gepleegd. Van Strien ontkent de beschuldiging, maar stopte toch. Volgens hem was zijn integriteit in twijfel getrokken, waardoor hij niet door kon gaan.
Ronald Plasterk
Op 28 november 2023 koos de PVV een verkenner uit om Van Strien op te volgen. De keuze viel op Ronald Plasterk.
Plasterk was eerder voor de Partij van de Arbeid (PvdA) minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties in het kabinet-Rutte II. Toch is de keuze voor Plasterk niet zo vreemd. Na zijn ministerschap ging Plasterk columns schrijven voor De Telegraaf. In deze columns had Plasterk juist kritiek op de PvdA. Na de verkiezingen van 2023 schreef hij ook dat goed zou zijn als de PVV, VVD, NSC en BBB in een kabinet gingen zitten. Ondanks al zijn kritiek is Plasterk nog steeds lid van de PvdA.
Het was eerst de bedoeling dat Plasterk op 5 december 2023 met een eindverslag kwam. Uit de gesprekken die Plasterk tussen 29 november en 1 december had met alle fractievoorzitters kwam echter geen duidelijk resultaat. Daarom hield Plasterk tussen 4 december en 8 december een tweede gespreksronde. Dit deed hij met Geert Wilders van de PVV, Dilan Yeşilgöz-Zegerius van de VVD, Pieter Omtzigt van NSC en Caroline van der Plas van de BoerBurgerBeweging (BBB). Volgens Plasterk lagen deze partijen namelijk het dichtst bij elkaar en is de kans het grootst dat zij een (rechtse) coalitie konden vormen. Dat nam niet weg dat de VVD alleen gedoogsteun wilde geven. De PVV, VVD, NSC en BBB hebben wel met elkaar gesproken over een kabinet. NSC wilde echter wel eerst wachten op het verslag van de verkenner, voordat de partij een beslissing neemt.
Verkenner Plasterk presenteerde op 12 december zijn eindverslag. Daarin stond dat de PVV, VVD, NSC en BBB met elkaar moesten praten om een nieuw kabinet te vormen. Volgens Plasterk moeten de partijen het eerst hebben over het respecteren van de Grondwet en daarna praten over migratie, armoede (bestaanszekerheid), klimaatverandering en de stikstofcrisis. Tot slot moeten de partijen bedenken hoe het kabinet eruit gaat zien: gaan PVV, VVD, NSC en BBB alle vier in het kabinet zetten, of komt er een minderheidskabinet waarbij de VVD (en misschien NSC) gedoogsteun geven?
Op 13 december 2023 debatteerde de Tweede Kamer over de verkiezingsuitslag. Het ging ook veel over de formatie. Frans Timmermans, de leider van GroenLinks-PvdA, vond dat Geert Wilders excuses moest maken voor zijn uitspraken over Marokkanen. In 2014 spoorde Wilders zijn achterban bij een bijeenkomst namelijk aan om te zeggen dat er minder Marokkanen in Nederland moesten zijn. Wilders wilde zijn excuses echter niet aanbieden. GroenLinks-PvdA, maar ook andere partijen zoals D66, de SP, het CDA, de PvdD en DENK maakten er zich daarom zorgen over of de PVV wel voor alle Nederlanders was.
Daarnaast staan er in het partijprogramma van de PVV standpunten die tegen de Grondwet en de democratische rechtsstaat ingaan, zoals het sluiten van moskeeën, het verbieden van korans en het uitzetten van asielzoekers die in Nederland mogen blijven (statushouders). Wilders zei daarover weer dat hij binnen de grenzen van de Grondwet zou blijven, maar wilde geen afstand nemen van het partijprogramma van zijn partij.
Ten slotte droeg de PVV verkenner Ronald Plasterk voor als informateur. De PVV, VVD, NSC en BBB zullen met hem spreken over het vormen van een kabinet.
Informatie
| Portret | Informateur | Termijn | |
|---|---|---|---|
|
prof. dr. R.H.A. (Ronald) Plasterk (PvdA) |
sinds 13 december 2023 | |
De informatie is de fase waarin er actief met politieke partijen wordt gesproken om samen te werken. De informateur, die door de Tweede Kamer wordt aangewezen, onderzoekt welke coalities er gevormd kunnen worden.
Ronald Plasterk
Op 13 december 2023 droeg de PVV verkenner Ronald Plasterk voor als informateur. De meerderheid van de Tweede Kamer steunde deze voordracht, waardoor Ronald Plasterk kon worden benoemd. De Tweede Kamer heeft aan Plasterk de opdracht gegeven om de informerende partijen afspraken te laten maken, zodat ze zich houden aan de Grondwet, en om te praten over belangrijke onderwerpen zoals immigratie, armoede en beleid tegen klimaatverandering. Het verslag van informateur Plasterk komt waarschijnlijk begin februari uit.
De partijen GroenLinks-PvdA, D66, SP, PvdD, DENK en Volt stemden tegen de benoeming van Plasterk als informateur. Zij waren het er namelijk niet mee eens dat de PVV, VVD, NSC en BBB een goed kabinet zouden kunnen vormen vanwege de ongrondwettelijke en antirechtstatelijke standpunten van de PVV. Plasterk zag dit anders: volgens hem konden VVD, NSC en BBB eruit komen door goed met de PVV te praten over die standpunten. Hij had dit dan ook in zijn eindverslag opgeschreven.
Op 19 december 2023 werd het eerste informatiegesprek gehouden. Dit was met de PVV, de VVD, NSC en de BBB. Tussen 9 januari 2024 en 11 januari 2024 onderhandelden de leiders van deze partijen met elkaar op landgoed De Zwaluwenberg in Hilversum. Namens de PVV waren Geert Wilders en Fleur Agema aan tafel, namens de VVD Dilan Yeşilgöz-Zegerius en Eelco Heinen, namens NSC Pieter Omtzigt en Eddy van Hijum en tot slot namens de BBB Caroline van der Plas en Mona Keijzer. Dit werden ook de vaste duo's worden voor de rest van de onderhandelingen. De Zwaluwenberg werd al eerder gebruikt voor kabinetsonderhandelingen. De VVD, D66, het CDA en de ChristenUnie onderhandelden in 2021 op deze plek voor de vorming van het kabinet-Rutte IV. In 2007 onderhandelden Jan Peter Balkenende van het CDA, Wouter Bos van de PvdA en André Rouvoet van de ChristenUnie er voor de vorming van het kabinet-Balkenende IV. Na 11 januari 2024 werd er weer in Den Haag onderhandeld.
Tussen 9 en 16 januari 2024 kwam er weinig nieuwe informatie naar buiten. De leiders van de onderhandelende politieke partijen wilden niets over elkaar zeggen om te voorkomen dat er ruzie zou ontstaan. Op 16 januari 2024 werd echter bekend dat de fractie van de VVD in de Eerste Kamer vóór de Spreidingswet zouden gaan stemmen. Die wet maakt het voor de staatssecretaris voor Asiel en Migratie mogelijk om gemeenten asielzoekers op te laten nemen als ze dit zelf weigeren. VVD-partijleider Yeşilgöz-Zegerius en de Tweede Kamerfractie van de VVD waren echter tegen die Spreidingswet. Hetzelfde gold voor de PVV, NSC en BBB. Daarom hadden die partijen in de Tweede Kamer de Eerste Kamer opgeroepen om tegen die wet te stemmen.
De Eerste Kamer bepaalt echter zelf of ze wel of niet voor een wet stemt, en dat bleek ook. De VVD-fractie in de Eerste Kamer stemde op 23 januari 2024 namelijk voor de wet, omdat ze wel vond dat asielzoekers over Nederland moesten kunnen worden verdeeld, zeker omdat het asielzoekerscentrum in Ter Apel in Groningen (gemeente Westerwolde weer vol dreigde te raken. Ook steunde de fractie zo staatssecretaris Eric van de Burg, die zelf lid is van de VVD en ook voorstander van de wet. Hierdoor was er in de Eerste Kamer een meerderheid voor de wet.
Het aannemen van de wet zorgde voor frustratie bij Geert Wilders, de leider van de PVV. Zijn partij wilde absoluut niet dat de wet werd aangenomen. Ook NSC en de BBB waren tegen de Spreidingswet. Hierdoor zorgde het aannemen van de wet voor problemen in de formatie. Wilders verklaarde op de televisie aan journalisten dat er nu een probleem was ontstaan voor de formatie. Hiermee kwam er een einde aan de stilte van de partijleiders.
Op 16 en 23 januari 2024 vroegen GroenLinks-PvdA en de Partij voor de Dieren aan informateur Plasterk om met een tussentijdsverslag te komen. Volgens die partijen zou Plasterk eerst aan de Tweede Kamer vertellen wat de informerende partijen hadden afgesproken over de Grondwet, voordat de partijen gingen praten over andere zaken. Dat was niet gebeurt. Volgens informateur Plasterk was er echter niet afgesproken dat er een tussentijds verslag zou komen. Hij gaf aan dat in het eindverslag van begin februari alles zou komen te staan.
Op 27 januari 2024 hield de VVD een congres. Op dit congres konden leden hun mening geven en sprak partijleider Dilan Yeşilgöz-Zegerius hen toe. Zo zei ze dat ze aan het begin niet had moeten zeggen dat ze alleen gedoogsteun wilde geven aan Wilders. Daarnaast verweet ze Wilders (zonder zijn naam te noemen) op dat congres dat hij de verkiezingen alleen maar had gewonnen door boze berichten op het internet te plaatsen. Wilders reageerde hier op 29 januari 2024 weer op door Yeşilgöz-Zegerius 'zuur' (onprettig of naar) te noemen. Hierdoor is het voor de partijen stuk moeilijker om eruit te komen. Wilders gaf namelijk ook aan dat er desnoods maar nieuwe verkiezingen moesten komen. Ook Omtzigt gaf aan dat de formatie moeilijk zou worden.
Coalities
Hieronder volgt een overzicht van de meest waarschijnlijke samenwerkingen. De rechtse coalitie heeft op dit moment de meeste kans van slagen. De grijsblauwe kleur onder de kolommen 'EK' (Eerste Kamer) en 'TK' (Tweede Kamer) geeft aan of de politieke partijen in die kamer samen een meerderheid hebben. In de Eerste Kamer hebben partijen 38 zetels nodig voor een meerderheid en in de Tweede Kamer hebben partijen 76 zetels nodig voor een meerderheid.
| Soort coalitie | Politieke partijen | Zetels | ||
|---|---|---|---|---|
| EK | TK | |||
| Rechtse coalitie | PVV, NSC, BBB + VVD (gedoogsteun) | 30 | 88 | |
| Middencoalitie 1 | GroenLinks-PvdA, NSC, BBB + VVD (gedoogsteun) | 40 | 76 | |
| Middencoalitie 2 | GroenLinks-PvdA, NSC, D66 + VVD (gedoogsteun) | 29 | 78 | |
| Middencoalitie 3 | GroenLinks-PvdA, NSC, D66, CDA + VVD (gedoogsteun) | 35 | 83 | |
Formatie
De formatie is nog niet begonnen. Tijdens een formatie probeert een aantal partijen een regering te vormen, waarbij het ook op zoek gaat naar ministers en staatssecretarissen.
Bronvermelding
- Aharouay, L. & De Witt Wijnen, P. (2023, 29 november). Omtzigt niet klaar voor onderhandelingen met PVV, in de fractie leven grote zorgen. NRC Handelsblad. [1]
- Bureau woordvoering kabinetsformatie (z.d.). Kabinetsformatie 2023.
- Brouwers, A. (2024, 27 januari). Daverend applaus voor zelfkritische Yesilgöz, maar VVD-twijfels over PVV zijn niet weg. de Volkskrant. [2]
- Klaassen, N. & Peer, W. (2024, 30 januari). Formatie in ‘spannende’ fase, Omtzigt waarschuwt: ‘We zijn nog niet bij puntjes op de i’. Algemeen Dagblad. [3]
- Meijer, R. (2024, 23 januari). Na zeventien maanden praten, turft Eric van der Burg elke stem voor zijn Spreidingswet: ‘Nu is het pas echt’. de Volkskrant. [4]
- Meijer, R. & Righton, N. (2024, 17 januari). Irritatie aan de formatietafel vanwege Spreidingswet: vooral voor Yesilgöz is de schade groot. de Volkskrant. [5]
- NOS (2024, 17 januari). De spreidingswet gaat door, kan dat de formatie bemoeilijken? NOS Nieuws. [6]
- NOS (2023, 8 december). PVV, VVD, NSC en BBB willen door en gaan praten over drie grote struikelblokken. NOS Nieuws. [7]
- NOS (z.d.). Uitslagen Tweede Kamer 2023. NOS Nederland Kiest. [8]
- Plasterk, R.H.A. (2023). Eindverslag verkenning. Bureau woordvoering kabinetsformatie. [9]
- Righton, N. (2024, 19 januari). Het rechtse kabinet komt maar niet van de grond, maar op nieuwe verkiezingen zit ook niemand te wachten. de Volkskrant. [10]
- Tweede Kamer der Staten-Generaal (2023, 13 december). Opdracht aan de informateur van 14 december 2023 [Kamerstuk]. [11]
- Valk, G. (2023, 28 november). Ervaren én uitgesproken Plasterk moet in zijn rol als verkenner een centrumrechtse puzzel leggen. NRC Handelsblad. [12]
- Yeşilgöz-Zegerius, D. (2024, 27 januari). Speech Dilan Yeşilgöz-Zegerius. Volkspartij voor Vrijheid en Democratie. [13]
