Karl Marx

Werk in uitvoering Aan dit artikel wordt de komende uren of dagen nog gewerkt. Belangrijk: Laat dit sjabloon niet langer staan dan nodig is, anders ontmoedig je anderen om het artikel te verbeteren. De maximale houdbaarheid van dit sjabloon is twee weken na de laatste bewerking aan het artikel. Kijk in de geschiedenis of je het artikel kunt bewerken zonder een bewerkingsconflict te veroorzaken.

Werk in uitvoering Aan dit artikel wordt nog hard gewerkt.

Karl Marx
Marx in 1875
Citaat	"De geschiedenis van elke tot nu toe bestaande maatschappij is de geschiedenis van de klassenstrijd."
Algemene informatie
Naam voluit
Geboren	5 mei 1818
Geboorteplaats	Trier
Overleden	14 maart 1883
Nationaliteit	Pruisen (1818-1845) Staatloos (1845-1883)
Werk
Beroep	Filosoof, econoom, historicus, journalist, politiek activist
Functie
Discipline
Tijdperk
Jaren actief	1841-1883
Domein
Genre
Stroming
Belangrijkste ideeën	Proletariaat en bourgeoisie Klassenstrijd Historisch materialisme Vervreemding en uitbuiting van de werkende klasse
Reactie op
Invloeden
Beïnvloedde
Politieke partij
Levensbeschouwing	Atheïsme
Bekende werken	Communistisch Manifest Het Kapitaal
Uitgeverij(en)
Handtekening
Website
Portaal Filosofie

Karl Marx (1818-1883) was een Duitse schrijver, filosoof en socioloog die samen met Friedrich Engels gezien wordt als de grondlegger van het marxisme, communisme en socialisme. Ook was hij schrijver van boeken over zijn ideeën, zoals het driedelig werk Das Kapital (verschenen tussen 1867 en 1894) en het Communistisch Manifest (1848). Marx was van Joodse afkomst, en hij was atheïstisch. Hij geloofde dat de arbeider binnen het kapitalistisch systeem altijd uitgebuit wordt en uiteindelijk in opstand zal komen. Deze opstand zou leiden tot een communistische revolutie waarbij de arbeider zelf de productiemiddelen in handen krijgt. Volgens Marx werd de mens pas echt bevrijd als het geloof in God werd beëindigd, want geloof was volgens Marx een middel om het volk dom te houden.

Hij werkte veel samen met de Duitse denker Friedrich Engels. De ideeën van Marx en Engels stelden dat de geschiedenis bepaald werd door de evolutie van de economie en zou uitlopen op een revolutie van de arbeiders. Marx en Engels hadden grote invloed op de politiek.

Marx ligt begraven in Highgate Cemetry, de bekendste begraafplaats van Londen.

Biografie

Jeugd en opleiding

Het geboortehuis van Marx in Trier is tegenwoordig een museum.

Marx was geboren op 5 mei 1818 in Trier. Hij groeide op in een gezin dat niet arm was, maar ook niet rijk. Zijn vader was Heinrich Marx en zijn moeder was Henriette Pressburg. Marx kwam uit een Joodse familie. Zijn familie was voor dat hij geboren werd, bekeert tot het christendom. Zijn vader was advocaat en had enkele wijngaarden. Via zijn vader kreeg hij de ideeën van de verlichting mee.

Er is weinig bekend over Marx jeugd. We weten wel dat hij gedoopt werd in 1824. Ook weten we dat hij acht broers en zussen had. Op 16-jarige leeftijd ging Marx studeren aan de universiteit van Bonn. Hij wilde filosofie en literatuur studeren, maar zijn vader dwong hem om rechten te studeren. Hij werd lid van een poëzieclub aan de universiteit. Binnen die club waren er radicale ideeën. Daarom werden ze door de politie in de gaten gehouden.

In 1836 werd Marx door zijn vader overgeplaatst naar de universiteit van Berlijn. Zijn vader vond namelijk dat Marx te weinig deed voor zijn studie. Kort daarna begon hij zijn studie serieuzer te nemen. Hier raakte hij ook geïnteresseerd in de ideeën van Georg Hegel. Hegel was een beroemde Duitse filosoof die kort daarvoor overleden was. Hij werd lid van een groep die Hegels ideeën besprak. Zo maakte hij ook kennis met Ludwig Feuerbach en Adolf Rutenberg.

Marx schreef eerst gedichten en verhalen voor zijn vrouw. Die verhalen werden nooit gepubliceerd. In plaats daarvan besloot hij zich te verdiepen in kunstgeschiedenis en leerde Latijn, Engels en Italiaans. Na de dood van zijn vader ging Marx naar de universiteit van Jena. Hier haalde hij uiteindelijk zijn doctoraat.

Journalist in Keulen en Parijs

Friedrich Engels (op de foto) en Karl Marx ontmoetten elkaar in 1844. Later zouden zij samenwerken voor verschillende boeken, waaronder het Communistisch Manifest.

Marx wilde eerst professor worden. Duitsland was erg conservatief en vijandig tegenover liberale en radicale ideeën. In 1842 verhuisde Marx naar Keulen. Hij werkte hier als journalist voor het radicale Rheinische Zeitung. Het tijdschrift stond bekend voor zijn scherpe kritiek op rechtse en conservatieve regeringen. In 1843 publiceerde het tijdschrift een kritisch artikel over de Russische monarchie. Tsaar Nicolaas II vroeg toen aan Pruisen of zij het tijdschrift konden verbieden. Pruisen besloot dat te doen.

Vervolgens verhuisde Marx naar Parijs. Hier werkte hij voor de radicaal-linkse Deutsch-Französische Jahrbücher. Het tijdschrift richtte zich op Duitsland en Frankrijk. Toch werkten er vrijwel alleen Duitsers voor het tijdschrift. De Russische anarchist Michail Bakoenin was enige niet-Duitser. Marx schreef voor het tijdschrift verschillende essays. Later werd ook dit tijdschrift verboden in Duitsland. Marx richtte vervolgens het tijdschrift Vorwärts! op.

In 1844 ontmoette Marx zijn vriend Friedrich Engels. Engels had kort daarvoor zijn boek De toestand van de arbeidersklasse in Engeland gepubliceerd. Marx raakte daardoor overtuigd dat de werkende klasse een rol zou spelen tijdens de revolutie. Marx en Engels besloten vanaf toen om samen te werken. In Parijs bestudeerde Marx ook de werken van veel filosofen en socialisten, zoals Adam Smith, Charles Fourier en Claude Henri de Saint Simon.

Brussel en Keulen

In 1845 werd het tijdschrift Vorwärts! op verzoek van de Pruisische koning verboden. Marx werd vervolgens door François Guizot, de Franse minister van Binnenlandse Zaken, het land uitgezet. Marx besloot om in de Belgische hoofdstad Brussel te wonen. België was toentertijd een neutraal land. Ook had het land een grote vrijheid van meningsuiting en persvrijheid. Censuur kwam veel minder voor.

In Brussel publiceerde Marx in 1848 het Communistisch Manifest. Het werk werd gepubliceerd in het Revolutiejaar 1848. In heel Europa was het onrustig. Zo werd in Frankrijk de monarchie afgeschaft. Hierdoor ontstond de Tweede Franse Republiek. Ook in Duitsland, Oostenrijk, Hongarije en Nederland waren er opstanden. In België bleef het echter vrij rustig. Toch waren er wel wat kleinere opstanden. Het Ministerie van Justitie beschuldigde Marx ervan geld te geven aan de opstanden. Bewijs daarvoor is nooit gevonden. Toch moest Marx vanwege die beschuldigingen België verlaten.

Marx in 1861

Hierna ging Marx weer een tijdje terug naar Parijs. Toch verwachtte hij dat in Duitsland een revolutie zou plaatsvinden. Daarom besloot hij naar Keulen te gaan. Hier vond de Maartrevolutie plaats. Duitsland was toentertijd verdeeld in allerlei kleine staatjes. Veel van die staten waren absolute monarchieën. Tijdens de Maartrevolutie wilde men die staatjes verenigen onder de Pruisische koning. Duitsland moest daarbij een constitutionele monarchie worden met meer vrijheid. De koning van Pruisen weigerde de troon aan te nemen, omdat die uit handen van het volk kwam. Hierdoor mislukte de revolutie en werden de revolutionairen vervolgd. Marx moest daarom Pruisen verlaten in 1849. Hij ging eerst naar Parijs en vervolgens naar Londen.

In ballingschap

De rest van zijn leven zou Marx in Londen blijven. Londen werd ook de plek waar de Bond der Communisten zat. In 1852 wil die organisatie door onenigheden uit elkaar. Marx studeerde in Londen teksten van andere schrijvers en denkers. Hij had bijna geen inkomsten, waardoor hij en zijn familie in armoede leefden. Hij probeerde samen met Engels om tijdschriften op te zetten. Tussen 1852 en 1862 werkte hij ook als verslaggever voor de New-York Daily Tribune.

In Londen publiceerde Marx ook zijn meeste werken. Een van die werken was De Achttiende Brumaire van Louis Bonaparte. In 1852 kwam de Tweede Franse Republiek tot een einde toen president Lodewijk Bonaparte, het neefje van Napoleon Bonaparte, een staatsgreep pleegde en zich kroonde tot keizer Napoleon III. Frankrijk zou tot 1870 een keizerrijk blijven, waarna de monarchie definitief werd afgeschaft. In het boek trekt Marx gelijkenissen tussen Napoleon III en Napoleon Bonaparte.

Eerste Internationale

In 1864 werd Marx actief binnen de Eerste Internationale. Die organisatie bevatte zowel communisten als anarchisten. Marx had in die periode vaak ruzie met Michail Bakoenin. Bakoenin vertegenwoordigde de anarchisten in de organisatie. Marx stond aan de kant van de communisten. Hoewel beide heren het kapitalisme haatten, waren zij het oneens over de revolutie. Marx geloofde dat na de revolutie een overgangsfase zou plaatsvinden. In die overgangsfase zou een arbeidersstaat de productiemiddelen herverdelen. Hierna zou die staat verdwijnen. Bakoenin was tegen zo'n overgangsfase. Hij wilde dat de staat direct werd afgeschaft. Marx won uiteindelijk die discussie. Toch leidde dat tot een breuk tussen communisten en anarchisten. In 1876 hield de organisatie op met bestaan.

In 1871 ontstond de Commune van Parijs in Frankrijk. Marx zag dat als voorbeeld van een proletarische revolutie. Hij steunde de commune, maar die viel al na een twee maanden. In 1867 had Marx het eerste deel van zijn grootste werk gepubliceerd: Het Kapitaal. In dat boek legt hij de werking van het moderne kapitalisme uit. Het boek bevat ook een heleboel kritiek op het kapitalisme.

Overlijden

Het graf van Karl Marx

In de laatste jaren van zijn leven ging Marx gezondheid flink achteruit. Aan het einde van zijn leven sprak hij zich uit tegen de samenwerking met staatssocialisme. Wilhelm Liebknecht en August Bebel hadden dat voorgesteld in hun Gotha-programma. Marx schreef in reactie het pamflet Kritiek op het Gotha-programma. Kort voor zijn dood had Marx ook nog contact met de Russische revolutionaire Vera Zasulich. In die brieven sprak hij over de mogelijkheid van het communisme in Rusland. Aan het begin van zijn leven verwachtte hij dat de revolutie zou beginnen in Duitsland of ander, vergevorderd kapitalistisch land. Aan het einde van zijn verwachtte hij dat het zou beginnen in minder ontwikkelde, kapitalistische landen als Rusland.

Marx overleed op 14 maart 1883 aan bronchitis en pleuritis. Hij werd 64 jaar oud. Marx werd vervolgens begraven op Highgate Cemetry in Londen. Zijn begrafenis werd bijgewoond door Engels en Liebknecht. In 1954 werd zijn graf verplaatst naar een andere plaats. Sinds 1956 staat hier een tombe met standbeeld van Marx met de volgende tekst:

The philosophers have only interpreted the world in various ways; the point is to change it. De filosofen hebben slechts de wereld op verschillende manieren geïnterpreteerd. Het punt is echter om die te veranderen. — Citaat op het graf van Marx

Marx ideeën

Communisme
Stromingen
Marxisme Marxisme-leninisme Stalinisme Maoïsme Trotskisme Titoïsme Anarchocommunisme
Begrippen
Klassenstrijd Proletariaat Wereldrevolutie Internationalisme Dictatuur van het proletariaat Planeconomie
Sleutelfiguren
Karl Marx Friedrich Engels Leon Trotski Vladimir Lenin Jozef Stalin Mao Zedong
Portaal Politiek

Zie Marxisme voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Marx zijn ideeën werden beïnvloed door filosofen uit drie belangrijke stromingen: het Duits idealisme, het Franse socialisme en de Brits-Schotse politieke economie. De drie belangrijkste Duitse filosofen die een invloed hadden op Marx zijn Immanuel Kant, Georg Hegel en Ludwig Feuerbach. Uit het Franse socialisme haalde Marx invloed van onder meer Jean-Jacques Rousseau, Charles Fourier, Henri de Saint-Simon en Pierre-Joseph Proudhon. Ook hadden de politieke economen Adam Smith en David Ricardo een invloed op hem.

Daarnaast werd Marx beïnvloed door zijn goede vriend, Friedrich Engels. De twee heren schreven en debatteerden vaak samen. De filosofie van Marx en Engels zijn zo met elkaar verweven dat hun ideeën samen met het marxisme genoemd worden. Dus, ook de ideeën van Engels vallen onder het marxisme. Er bestaat niet zoiets als het Engelsisme.

Uit het werk van Lewis H. Morgan had een grote invloed op Marx en Engels. Morgan was een Amerikaanse antropoloog die veel tijd doorbracht met de Irokezen (een inheems volk in de Verenigde Staten). Hier komt het idee van het oercommunisme vandaan. Dat idee stelt dat de mens in de prehistorie op communistische wijze leefde. Ook Charles Darwin en klassieke filosofen, zoals Epicurus, hadden een invloed op Marx.

Sociale klassen

In de ideeën van Marx spelen sociale klassen een bepaalde rol. Sociale klassen zijn groepen in de samenleving gebaseerd op bezit en inkomen. Marx verdeelt de samenleving in verschillende sociale klassen. Toch zijn twee klassen het allerbelangrijkste:

• De bourgeoisie (burgerij), oftewel de bezittende klasse. Die klasse bestaat uit mensen die de middelen van productie in hun bezit hebben. Denk hierbij aan fabriekseigenaren of grootgrondbezitters. Zij verdienen geld uit hun bezittingen. De bourgeoisie wordt ook wel de heersende klasse genoemd. Zij heeft namelijk de macht in handen.
• Het proletariaat, oftewel de werkende klasse. Die klasse bestaat uit mensen die hun geld verdienen met arbeid. Zij gaan werken bij een werkgever. In ruil voor hun arbeid krijgen zij loon. Voorbeelden zijn boeren, fabrieksarbeiders, personeel van bedrijven, etc. Zij worden ook wel de onderdrukte klasse genoemd. Zij hebben weinig tot geen invloed en macht. Ook worden zij volgens Marx uitgebuit door de bourgeoisie.

Daarnaast waren er volgens Marx nog andere klassen in de samenleving. Toch speelden die klassen slechts een kleinere rol in de economie.

Klassenstrijd

In 2023 ontstonden bij supermarktketen Albert Heijn lege schappen door een staking van het personeel in distributiecentra. Zij eisten namelijk een loonsverhoging, maar de leiding van Albert Heijn wilde die niet geven. Het personeel vond het oneerlijk; zeker omdat Albert Heijn veel winst dat jaar maakte. Volgens Marx zou het personeel van het distributiecentrum het proletariaat zijn. Zij creëren namelijk waarde door de producten te verdelen over en te vervoeren naar de supermarkten. Die waarde belandt voor een groot deel bij de leiding en aandeelhouders van het bedrijf. Je kunt de staking dus zien als visueel voorbeeld van klassenstrijd.

Volgens Marx waren de bourgeoisie en het proletariaat de twee belangrijkste klassen in de economie. De bourgeoisie was de heersende klasse die macht in handen had. Het proletariaat had niet de macht handen. Het werd uitgebuit en onderdrukt door de bourgeoisie. Het proletariaat zorgde namelijk door hun arbeid dat producten meer waard werden. Zij maakten van grondstoffen producten of ontwikkelden bestaande producten verder. Een broodbakker maakt door zijn arbeid van meel een brood. Dat brood is meer waard dan het meel. Het bakken van het brood (de arbeid van de broodbakker) zorgt dus voor meer waarde. In plaats dat de broodbakker de waarde voor zichzelf houdt, moet hij een groot deel afstaan aan zijn werkgever (de bourgeoisie). Hij krijgt slechts een klein deel terug in de vorm van loon. Marx zag dat als oneerlijk: de broodbakker had immers het brood gebakken en niet de werkgever.

Tussen die twee klassen waren er dus spanningen. Die spanningen leiden van tijd tot tijd tot een conflict of strijd. Marx noemde dat de klassenstrijd. Hij vond het verloop van de geschiedenis bepaald werd door de klassenstrijd. Marx noemde dat historisch materialisme. In plaats van ideologie of cultuur speelden klassenstrijd en de economische omstandigheden een rol. In ieder tijdperk was er een bepaalde economische structuur. Die structuur bestond uit een heersende en onderdrukte klasse. Technologische en economische veranderingen zorgden dat die structuur verstoord werd. Daardoor ontstonden conflicten, waardoor een revolutie plaatsvond. Die revolutie leidde vervolgens tot een nieuwe economische structuur.

Om een voorbeeld te geven: in de middeleeuwen bestond het feodale stelsel. Dat stelsel was de structuur van de middeleeuwse maatschappij. De heersende klasse bestond uit de adel en de geestelijkheid. De onderdrukte klasse waren de horigen zoals boeren en arbeiders. Die situatie veranderde aan het einde van de middeleeuwen. Toen begon handel een steeds grotere rol te spelen. Door de opkomst van de handel ontstonden nieuwe klassen, zoals handelaren, bankiers, bedrijfseigenaren, etc. De veranderingen zorgden uiteindelijk voor een einde aan het feodale stelsel. Het stelsel werd vervangen door het kapitalisme.

Van kapitalisme naar communisme

Een Belgische vakbond protesteert tijdens de Dag van de Arbeid in Antwerpen. Klassenbewustzijn is wanneer arbeiders zich hun situatie beseffen. Zij zien dat zij dezelfde belangen delen als andere arbeiders zoals een beter loon, betere arbeidsomstandigheden, betere huizen, etc. Arbeiders verenigen zich dan voor stakingen, protesten en creëren vakbonden. Zij komen dan gezamenlijk op voor hun belangen.

Marx zag het kapitalisme als een systeem van tegenstellingen. Hij had onder meer de volgende kritieken:

• Uitbuiting: het proletariaat wordt uitgebuit door de bourgeoisie. De bourgeoisie verkoopt namelijk de producten, die het proletariaat met hun arbeid meer waard hebben gemaakt. Het proletariaat (dat de waarde heeft toegevoegd) wordt zo laag mogelijk betaald door de bourgeoisie. Daardoor hebben arbeiders een zwakke positie. Marx zag die situatie als oneerlijk voor het proletariaat.
• Vervreemding: het proletariaat raakt vervreemd van het werk dat zij doen. Zij hebben niet de controle over het eindproduct, maar slechts een deel van het proces. Hun werk geeft daarom geen voldoening. Het is slechts iets om te overleven. Volgens Marx raakt de arbeider vervreemd van zijn/haar eigen menselijkheid en creativiteit.
• Instabiliteit: Marx noemde het kapitalisme een instabiel systeem. Door de nadruk op concurrentie en winst ontstonden van tijd tot economische crises. Het kapitalisme zorgde namelijk dat er steeds meer producten gemaakt worden. Daardoor kon een overschot ontstaan, waardoor producten niet verkocht werden en de winst zakte. De productie werd vervolgens verlaagd. Dat leidde weer tot werkloosheid.

Volgens Marx zouden die tegenstellingen steeds verder toenemen. Het gat tussen arm en rijk zou groter worden. Ook zouden er steeds meer en steeds heftigere crises ontstaan. Marx voorspelde dat het kapitalisme door die tegenstellingen in verval zou raken. Uiteindelijk zou het zelfs helemaal instorten.

Het proletariaat pikte de uitbuiting, vervreemding en instabiliteit, omdat zij niet "klassenbewust" waren. Met klassenbewustzijn wordt bedoeld dat arbeiders zich beseffen zij tot een sociale klasse behoren. Iedereen binnen die klasse heeft gedeelde belangen. Klassenbewustzijn is volgens Marx nodig voor een revolutie. Tijdens die revolutie gooit het proletariaat de bourgeoisie en het kapitalisme omver. Na de revolutie zou er een overgangsfase zijn (de dictatuur van het proletariaat). Uiteindelijk zou het communisme ontstaan.

Marx beschouwde het communisme als een samenleving waren de productiemiddelen gezamenlijk bezit zouden zijn. Fabrieken en grond behoorden niet meer toe aan één klasse, maar aan de samenleving. In de communistische samenleving van Marx zouden er geen klassen en geen staat meer bestaan.

Religie als "opium van het volk"

Marx was een atheïst. Dat betekent dat hij niet in het bestaan van God geloofde. In zijn tijd waren de meeste mensen gelovig. Toch was het atheïsme in opkomst en werd de rol van God steeds kleiner. Marx geloofde dat de tijd van religie voorbij was. Marx keerde zich ook tegen religie. Hij vond dat religie een middel was om de arbeidersklasse te onderdrukken. Hij noemde religie de opium van het volk.

Die Religion ist der Seufzer der bedrängten Kreatur, das Genüt einer herzlosen Welt wie sie der Geist geistloser Zustände ist. Sie ist das Opium des Volkes. Godsdienst is de verzuchting van schepsels in nood, behaaglijkheid in een harteloze wereld, geest in toestanden van afstomping. Zij is de opium van het volk. — Zur Kritik der Hegelschen Rechtsphilosophie

Wat bedoelde hij daarmee? Opium is een drugs die in die tijd erg populair was. Opium dooft de pijn van de gebruiker. Ook zorgt het voor meer blijdschap en minder bewustzijn. Volgens Marx had religie dezelfde werking. Veel arbeiders verkeerden in slechte omstandigheden. Zij moesten hard en lang werken, kregen weinig loon en leefden onder slechte omstandigheden. Hun levens waren dan ook erg ellendig. Religie gaf die arbeiders een uitweg. Veel religies beloven namelijk een goed leven na de dood. In het christendom komt men bijvoorbeeld in de hemel terecht wanneer men een goed leven leidt. Die belofte zorgt ervoor dat arbeiders de pijn en ellende verdroegen. Het gaf hen namelijk een reden voor hun omstandigheden en een beter leven na de dood.

Volgens Marx was religie dan ook een machtsmiddel van de heersende klasse. Het was een middel om de bevolking te controleren. Door een beter leven na de dood te beloven, zouden de arbeiders hun problemen vergeten. Daardoor zouden zij niet in opstand komen. De uitbuiting werd goedgekeurd door religie. Religie was daarom in zijn woorden iets slechts. Toch wilde Marx religie niet direct afschaffen. Als de omstandigheden van arbeiders zich zouden verbeteren, zou religie vanzelf verdwijnen.

Internationale politiek

Marx reageerde ook op de gebeurtenissen van zijn tijd. Hij was een tegenstander van de Russische monarchie en het panslavisme. Marx zag de Russische tsaar als de grootste bedreiging voor Europa. Tijdens de Krimoorlog steunde Marx daarom het Ottomaanse Rijk tegen Rusland. Marx zag panslavisme als een manier waarop Rusland meer invloed zou krijgen in Oost-Europa. Hij steunde daarom ook als de opstanden in Polen tegen de Russische overheersing. Ook steunde hij opstanden in Rusland tegen de macht van de tsaar.

In zijn tijd stond Marx bekend als een criticus van kolonialisme. Zo steunde hij de onafhankelijkheid van Ierland. In die tijd was Ierland een deel van het Verenigd Koninkrijk. Ierland was in feite een kolonie van het land. Tijdens zijn tijd in Frans-Algerije zag Marx het koloniale bestuur met eigen ogen. Hij was ontdaan van het gebruik van marteling van Arabieren door de Frans-Algerijnse politie. Ook had hij kritiek op het Engelse bestuur in Brits-Indië. Marx vond dat Europeanen zich niet bewust waren van de praktijken in de koloniën. Ook Europese kolonisten in de koloniën zelf wisten dat vaak niet. Marx zag kolonialisme als een vorm van kapitalisme.

Daarnaast was Marx nog een tegenstander van de slavernij. Tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog steunde Marx de Noordelijke Staten. Die waren voor de afschaffing van de slavernij. Toch was hij ook kritisch op de Noordelijke Staten. De Amerikaanse president Abraham Lincoln wilde namelijk niet meteen de slavernij afschaffen. Marx geloofde dat na de afschaffing van de slavernij witte en zwarte Amerikaanse werkers samen zouden werken om het kapitalisme omver te werpen.

Citaten

Een Engelstalige versie van het Communistisch Manifest uit 1909.

Hieronder vindt je een paar beroemde citaten van Marx met het bijbehorende werk:

• "De geschiedenis van alle tot nu toe bestaande maatschappijen is de geschiedenis van klassenstrijd." - Communistisch Manifest
• "De heersende ideeën van elke tijd zijn altijd de ideeën van de heersende klasse geweest." - De Duitse ideologie
• "Revoluties zijn de locomotieven van de geschiedenis." - Communistisch Manifest
• "Communisme is geen toestand die moet worden gerealiseerd, maar de werkelijke beweging die de huidige toestand afschaft." - De Duitse ideologie
• "Van ieder naar zijn vermogen, aan ieder naar zijn behoeften." - Kritiek op het Gotha-programma
• "Kapitaal is dode arbeid, die zoals een vampier, slechts tot leven komt door het opzuigen van levende arbeid en des te meer leeft naarmate hij meer arbeid opzuigt." - Het Kapitaal
• "De traditie van alle dode generaties weegt als een nachtmerrie op de hersenen van de levenden." - De Achttiende Brumaire van Louis Bonaparte
• "Mensen maken hun eigen geschiedenis, maar niet onder omstandigheden die ze zelf hebben gekozen, maar onder omstandigheden die ze direct zijn tegengekomen, gegeven en overgeleverd uit het verleden." - De Achttiende Brumaire van Louis Bonaparte
• "De geschiedenis herhaalt zich, eerst als een tragedie, daarna als een klucht." - De Achttiende Brumaire van Louis Bonaparte
• ""Een spook waart door Europa – het spook van het communisme" - Het Communistisch Manifest

Nalatenschap

Het nalatenschap van Marx is omstreden. Veel communisten en socialisten zien hem als grote held, terwijl veel kapitalisten hem als schurk of radicaal beschouwen. Marx staat bekend om zijn radicale kritiek op het kapitalisme. Die kritiek heeft invloed gehad op verschillende revolutionairen, politici en partijen. Niet alleen communisten en socialisten, maar ook sociaaldemocraten en zelfs liberalen en conservatieven zijn in bepaalde mate door zijn ideeën beïnvloed.

In de 20e eeuw ontstonden er ook verschillende landen die zich marxistisch of communistisch noemden. Voorbeelden zijn de Sovjet-Unie en de volksrepubliek China. In die staten werden de ideeën van Marx gebruikt voor autoritaire regimes met onderdrukking en vele doden. Andere critici brengen Marx ideeën in verband met economische mislukking. Hoewel die regimes zichzelf "marxistisch" noemden, zijn marxisten, politicologen en historici verdeeld of die regimes wel echt marxistisch waren. Dat ligt voor een groot deel van de interpretatie wat marxisme precies is. De teksten van Marx kunnen namelijk op verschillende manieren gelezen worden. Ook ontstonden die autoritaire regimes pas decennia na de dood van Marx, waardoor Marx geen directe invloed had.

Ondanks de verschillende meningen over Marx zijn de meeste mensen het eens dat zijn ideeën een grote rol speelden in de 20e en 21e eeuw. Marx wordt daarom gezien als een van de belangrijkste filosofen uit zijn tijd.

Invloed op communisme en socialisme

Het standbeeld van Karl Marx (links) en Friedrich Engels in Berlijn.

De ideeën van Karl Marx (en Friedrich Engels) hebben een grote invloed gehad op het socialisme en het communisme. Beide ideologieën zien Marx als een van de grondleggers van hun ideologie. Na zijn dood werden verschillende communistische en socialistische politieke partijen opgericht. Ook waren er verschillende revolutionairen die door de ideeën van Marx geïnspireerd waren. Ook hadden de ideeën van Marx een invloed op de sociaaldemocratie en het anarchisme.

Die partijen en revolutionairen waren het niet altijd met elkaar eens. Daarom bestaan er vandaag de dag verschillende socialistische en communistische stromingen. Het socialisme splitste in het begin van de 20e eeuw tussen het democratisch socialisme en het revolutionair socialisme. De democratisch socialisten wilde het socialisme op democratische manier bereiken. Revolutionair socialisten vinden juist dat er een revolutie moet komen.

Enkele revolutionairen en denkers die geïnspireerd waren door Marx zijn Vladimir Lenin, Jozef Stalin en Leon Trotski (Sovjet-Unie), Ernst Thälmann en Rosa Luxemburg (Duitsland), Mao Zedong (China), Fidel Castro en Che Guevara (Cuba), Thomas Sankara (Burkina Faso), Josip Broz Tito (Joegoslavië), Salvador Allende (Chili) en Antonio Gramsci (Italië). Ook Nelson Mandela (Zuid-Afrika) en Xi Jinping (China) zijn door de ideeën van Marx beïnvloed. Tussen die personen zijn grote verschillen in ideologie. Vaak waren die personen het ook oneens met elkaar. Soms zagen zij elkaars ideologie zelfs als "geen marxisme".

Vernoemingen

Het Karl-Marx-Hof in Wenen, Oostenrijk.

De volgende dingen zijn vernoemd naar Karl Marx:

• Karl-Marx-Allee in Berlijn, Duitsland
• Karl-Marx-Hof in Wenen, Oostenrijk
• Marks, stad in Rusland
• Karl-Marx-Werk in Zwickau, Duitsland
• Karl-Marx-Haus in Trier, Duitsland
• Marx Memorial Library in Londen, Verenigd Koninkrijk

In veel landen vind je nog steeds standbeelden van Karl Marx. Voornamelijk in landen als Cuba, Rusland, China, Vietnam en Laos zijn die nog steeds te vinden. In veel Oost-Europese landen zijn de standbeelden later verwijderd. Ook zijn veel namen toen veranderd. De Duitse stad Chemnitz heette tussen 1953 en 1990 "Karl-Marx-Stadt". De universiteit van Leipzig heette tot 1991 de "Karl-Marx-Universität".

Kritiek

Op Marx ideeën is kritiek vanuit allerlei groepen. Hieronder volgt een klein overzicht van de belangrijkste kritieken:

Karl Marx (rechts) en Michail Bakoenin (links) verschilden van mening over de rol van de staat in de revolutie. Marx geloofde dat de staat tijdens en tijdelijk na de revolutie een rol moest spelen om productiemiddelen te herverdelen, etc. Bakoenin was anarchist en wees de oprichting van een staat (zelfs een arbeidersstaat) compleet af.

• Onderdrukking: hoewel Marx pleitte voor een klasseloze en staatloze samenleving, zijn sommige denkers bang dat tijdens de revolutie en in de periode daarna een autoritaire, communistische staat zou ontstaan. Zo'n staat zou de rechten van individuen onderdrukken. Liberale denkers als Milton Friedman en Friedrich Hayek geloofden dat vrijheid nodig was voor een samenleving om te bloeien. In zo'n autoritaire staat zou die vrijheid niet bestaan. Ook de anarchistische denker Michail Bakoenin geloofde dat in de overgangsfase een nieuwe heersende klasse aan de macht zou komen. Die heersende klasse zou uit het proletariaat ontstaan en weer een andere klasse onderdrukken.
• De rol van de economie: in Marx boeken speelt economie een grote rol. De samenleving wordt bepaald door de economische omstandigheden. Toch laat Marx weinig ruimte over voor andere factoren. Denk aan vrije wil, creativiteit en sociale veranderingen. In zijn werk houdt hij ook geen mening met bijv. het milieu. Dat laatste aspect speelde weliswaar een stuk minder in de tijd waarin hij leefde.
• Relevantie en onjuistheid: sommige critici noemen de werken van Marx ouderwets. Veel van zijn theorieën zijn door economen afgekeurd. De Britse econoom John Maynard Keynes noemde Het Kapitaal "een verouderd werk met grote wetenschappelijke fouten en weinig toepassing in de echte wereld". Een kritiek op het werk van Marx is zijn voorspelling dat sociale klassen zouden verdwijnen. Zo bestaan vandaag de dag nog steeds sociale klassen.
• Antisemitisme: Een van Marx meest omstreden werken is Zur Judenfrage. Sommige critici noemen het werk antisemitisch. Volgens hen gebruikt Marx in het werk veel stereotypes om Joden met het kapitalisme te verbinden. Daarom zou Marx de Joden als "slechte personen" voorstellen. Andere critici stellen juist dat Marx geen antisemiet was. Marx (die zelf een Joodse afkomst had) was voorstander van de emancipatie van Joden in de samenleving. Het antisemitische taalgebruik in Zur Judenfrage zou ironisch bedoeld zijn.

Boeken en andere werken

Het Kapitaal (1867-1894) is een driedelig werk waarin Marx en Engels kritiek geven op de werking en organisatie van het kapitalisme. De laatste twee delen zijn pas na de dood van Marx uitgegeven. Op basis van Marx aantekeningen heeft Engels die twee delen geschreven.

• Bijdrage tot de kritiek op Hegels Rechtsfilosofie – Inleiding (1843)
• Kritiek op Hegels Rechtsfilosofie (1843)
• Het joodse vraagstuk (1843)
• Parijse manuscripten (1844)
• Stellingen over Feuerbach (1845)
• De Duitse ideologie (1845)
• De armoede van de filosofie (1847)
• Communistisch Manifest (1848), samen met Friedrich Engels.
• Loonarbeid en kapitaal (1849)
• Beschouwing over geld (1851)
• De Achttiende Brumaire van Louis Bonaparte (1852)
• De Krimoorlog en de Porte (1854)
• Geheime diplomatie in de achttiende eeuw (1854)
• Grundrisse (1857)
• Machinerie en levende arbeid (1858)
• Bijdrage tot de kritiek op de politieke economie (1859)
• Ter kritiek van de politieke economie (1861-1863)
• Productiviteit van het kapitaal. Productieve en onproductieve arbeid (1863)
• Resultaten van het directe productieproces (1864)
• Loon, prijs en winst (1865)
• Productieve en onproductieve arbeid (1865)
• Het Kapitaal (1867-1894), samen met Friedrich Engels.
• De burgeroorlog in Frankrijk (1871)
• Het karakter van de Commune van Parijs (1871)
• Kritiek op het programma van Gotha (1875)

Media

Video's

• Karl Marx (NTR-HUMAN/Grote denkers)
• Filosofische uitgangspunten van Marx (Levensbeschouwing.net)

Informatie

• Karl Marx (1818-1883) – Grondlegger van het communisme (Historiek)
• Het kleine evangelie van Marx (VPRO/Onvoltooid verleden tijd)